نهاد نشر ایران در حال گذار به توسعه است
به گزارش آبی طرح پژوهشگران معتقدند، نهاد نشر در حال گذار به توسعه است و نبود مسئولیت اجتماعی در كنار فقدان منطق سودآوری برای ناشران، چرخه تولید كتاب را مختل می كند.
به گزارش روز جمعه گروه فرهنگی ایرنا، نشست «جامعه و نشر در ایران» از سلسله نشست های موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران به مناسبت بیست وهشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، روز گذشته با حضور جبار رحمانی، عضو هیات علمی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی و صالح زمانی، مشاور کتابخانه ملی انجام شد.
جبار رحمانی از اعضای هیات علمی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی با اعلان اینکه موضوع کتاب و صنعت نشر کشور در بخش های مختلفی با چالش مواجه می باشد، اظهار داشت: فرم و نهادهای انتشار، توزیع و پروسه تولید محتوا در این عرصه گرفتار مشکلات عدیده ای است. وقتی بحث نشر را دنبال می نماییم باید با دو حوزه ناشران دولتی و ناشران خصوصی آشنا باشیم. چونکه، آشنایی با این دو گروه در فهم پروسه تولید و کمک به شناخت نشر در کشور کمک شایانی می کند.
وی اضافه کرد: اساسا ناشران دولتی منابع مالی مشخصی در اختیار دارند، این در حالیست که فعالیت ناشران خصوصی مبتنی بر بازار و سرمایه گذاری شخصی است. از ین جهت، می توان گفت بحث ناشران دولتی در ایران مساله ای جدی است. ناشران دولتی اغلب سراغ حوزه هایی می روند که بنا به دلایلی مورد توجه ناشران خصوصی نیست و اینگونه حجم بالایی از سرمایه ملی صرف ناشران دولتی می شود که نکته مساله برانگیزی است.
رحمانی با اعلان اینکه موضوع نشر در ایران موضوع مهمی است، اظهار داشت: در این بخش سودآوری بعنوان هدف مطرح نشده و ناشر اساسا به دنبال مسئولیت اجتماعی و اثرگذاری نیست. عدم وجود مسئولیت اجتماعی در کنار فقدان منطق سودآوری سبب تولید محتواهای فراوانی می شود که البته ممکنست در بین آنها آثار خوبی هم به چشم بخورد.
وی افزود: نکته دیگر اینکه ناشران دولتی به جز چند مورد استثنا اغلب سلیقه زیبایی شناسی ضعیفی دارند. ضمن اینکه، بخش اعظم تولیداتشان توزیع نمی شود؛ به عبارتی انبارهای این نوع انتشارات به گورستان کتاب تبدیل و همین به مساله ای عظیم برایشان بدل شده است.
این کارشناس حوزه انسان شناسی فرهنگی با بیان اینکه، ناشران خصوصی معمولا بازار نشر ایران را در اختیار دارند، اظهار داشت: البته این قشر هم با اختلال در محتوا، نظام نامناسب توزیع و... مواجهند. همین وضعیت سبب شده چرخه مشخصی از کتاب در ایران نداشته باشیم. به شکلی که برمبنای آمارهای موجود، ۷۵ درصد ناشران در تهران فعالیت دارند، این رقم باتوجه به وضعیت سیستم توزیع حاکم بر کشور معضل بزرگی بشمار می رود.
وی با اعلان اینکه تعداد ناشران در ایران حتی از ناشران کشوری مانند انگلیس هم بیشتر است، توضیح داد: با توجه به این که آمار و ارقام حوزه نشر بسیار موهوم است اما با فرض اینکه درست باشد، با بررسی اجمالی در می یابیم محتوای جدی وارد جامعه ایران نمی گردد و غالبا کتاب های دم دستی که نه محتوای عمیق و نه مولف و مخاطب جدی دارند، منتشر می شوند.
رحمانی افزود: در جامعه سنتی ایران سعدی، حافظ و شاهنامه مورد اقبال بوده است. این بیان کننده آنست که در آن زمان کتاب ها جدی و محتواها کاربردی بودند. اما امروزه ذائقه مخاطبان هم افول پیدا کرده است. حجم بالای فارغ التحصیلان دانشگاهی با سرانه مطالعه در کشور همخوانی ندارد و این فاجعه است. از طرف دیگر، در چنین فضایی کتاب غیر درسی به حاشیه ای دور دست در فرهنگ ما تبعید شده است.
وی با اشاره به افول نظام آموزشی ضمن بیان اینکه مفهوم سواد عمیقا در ایران مبتلا به اختلال شده است، اظهار داشت: سواد آموزی در جهان مدرن با مباحث کاربردی زندگی فاصله دارد و خلاءهای موجود را پر نمی نماید. همه این عوامل دست به دست هم داده اند تا کتاب در جامعه ما طرفدار چندانی نداشته باشد.
رحمانی در ادامه در ارتباط با طرح های فصلی فروش کتاب اظهار داشت: این اقدامات مثبت تلقی می شود. اما نکته اینجاست که قشری داریم که در هر شرایطی کتاب می خرند. نمی دانم این مکانیسم چقدر به این قشر کمک می نماید و از طرف دیگر تا چه حد در جذب افراد به کتابخوانی موثر است. اما حداقل همین که قشر کتابخوان را حمایت کرده و تجربه خرید خوب برایشان ایجاد می کند، بسیار باارزش است.
نشر در پاسخ به کدام نیاز جامعه ایرانی به وجود آمده است؟
در ادامه این نشست صالح زمانی، مشاور کتابخانه ملی در ارتباط با موضوع بحث این جلسه با طرح سوالی در خصوص اینکه مساله اساسی نهاد نشر در ایران چه بوده و نشر در پاسخ به کدام نیاز جامعه ایرانی به وجود آمده است، اظهار داشت: مهمست بدانیم که این مقوله در پاسخ به چه مساله ای به وجود آمده است. به همین دلیل لازم است مرور مختصری در حوزه تاریخ اجتماعی نشر داشته باشیم.
وی افزود: زمانی که نشر در معنای امروزی آن، در ایران پدید می آید در دو قطب تبریز و اصفهان در اولی در پاسخ به نیاز نخبگان سیاسی و انتشار اخبار مدرن و در قطب دوم در پاسخ به نیازهای کشیش ها و اهالی دین در جامعه به وجود می آید. این در حالیست که در اروپا آغاز نشر با پروسه شهرنشینی و نوآوری مقارن شده بود.
زمانی، در ادامه با مروری بر تاریخ اجتماعی نشر با الهام از ایده های استاد عبدالحسین آذرنگ در این خصوص اظهار داشت: از سال ۱۲۹۹ تا ۱۳۲۰ که ابزار آلات و تجهیزات نشر وارد کشور شد، جامعه با فقدان آگاهی و اندیشه و فقر حوزه محتوا روبه رو بود. در این دوره نشر از جامعه جداست و در خدمت نخبگان سیاسی حاکم و بازنمایی ایده آنان است. نهادهای اجتماعی در این دوره ناشناخته اند.
وی اضافه کرد: دوره بعدی از شهریور ۱۳۲۰ شروع شده و تا کودتای مرداد ۱۳۳۲ ادامه می یابد به سبب حضور شاه جوان و سلطنت نامطمئن شرایط اجتماعی تا حدودی به سمت گشایش می رود. به شکلی که شاهد حضور پررنگ نخبگان فرهنگی و اجتماعی در مجلس هستیم. همچنین، انتشارات دانشگاه تهران و امیرکبیر هم محصول این دوره است. پس از آن، در دهه ۳۰ باردیگر حوزه نفوذ و کنترل نهادهای اجتماعی بیشتر شده و خیلی از نخبگان سیاسی و اجتماعی که دستی در حوزه نشر داشتند از کشور متواری می شوند.
زمانی، با اشاره به تحولات دهه ۴۰ اشاره کرد: در این دوره با رشد طبقه متوسط شهری، مطالبه کتاب بالا رفته و کتاب پیوند جدیدی با جامعه برقرار می کند؛ در این دوره است که برای نخستین بار نشر در ایران به مساله تبدیل می شود. اما در دهه ۵۰ باوجود اینکه طبقه متوسط شهری رشد می کند، به سبب رویکردهای سخت گیرانه حاکمیت، پیوند کتاب و جامعه باردیگر گرفتار واگرایی می شود.
وی با اشاره به وضعیت نشر در دوران بعد از انقلاب عنوان کرد: در دوران بعد از انقلاب هم مرتبا شاهد آن بودیم که در دوره هایی جامعه و نشر گرفتار همگرایی و سپس گرفتار واگرایی می شوند. مصداق آن هم شکل گیری مقطعی انتشاراتی بودند که با گذشت کمتر از دو دهه از بین می روند. با این بررسی می توان اینطور نتیجه گرفت که نهاد نشر در ایران مانند نهاد توسعه و پروسه نوسازی حدود یک قرن است که در حال گذار به سر می برد و هنوز از یک مساله اجتماعی به یک چاره تبدیل نشده است. در صورتی که، امروزه در اروپا نشر بعنوان یک چاره اجتماعی و اقدام جامعه محور مطرح است.
این جامعه شناس با تاکید بر اینکه ناشران دولتی بعنوان قشری سردرگم، بدون راهبرد و غرق در بودجه های دولتی در یک سوی نهاد نشر و ناشران غیردولتی که قسمتی از آنها رویکرد اقتصادی دارند و بخش دیگر بار اعتبار نهاد نشر را به دوش می کشند در سوی دیگر قرار دارند، اظهار داشت: وقتی می گوییم نهاد نشر بعنوان یک چاره در نظر گرفته شود یعنی بسیار قدرتمند در کاهش صدمه های اجتماعی، خشونت، توسعه، نوسازی، دموکراسی و... وارد شود و موثر عمل کند. این میسر نیست مگر اینکه نهاد نشر کشور از مساله به یک چاره تبدیل گردد.
وی افزود: وقتی نشر قدرتمند شود از لایه های ملی عبور کرده و به حوزه منطقه ای، فرامنطقه ای و جهانی نفوذ می کند. نشر قدرتمند به این معناست که نهاد اجتماعی قدرتمندی زیربنای نشر را در اختیار گرفته و از حقوق و اعتبار نشر در ایران حمایت کند. اما در وضعیت کنونی حتی نمی توانیم ادعا نماییم ناشران ما در سطح ملی تسهیل گر بوده و با قدرت عمل می کنند.
نشست «جامعه و نشر در ایران» همزمان با ششمین روز از هفته کتاب از طرف موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران با مشارکت انجمن جامعه شناسی برگزار و به صورت زنده بوسیله اینستاگرام این موسسه پخش گردید.
هفته کتاب در یک نگاه
۲۴ آبان ماه در تقویم رسمی کشوردر سال ۷۲ شمسی بعنوان روز کتاب و کتاب خوانی تعیین شد. در سالهای گذشته هفته پایانی آبان ماه، هفته کتاب نامگذاری شد.
نخستین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران در ایام چهارم تا دهم دی ماه سال ۱۳۷۲ با پیام مقام معظم رهبری، انجام شد.
همزمان با هفته کتاب، در مدارس، مساجد، دانشگاه ها و استان های کشور نمایشگاه ها و جشن های کتاب و سخنرانی همراه با نشست های مختلف و... با موضوعات چاپ و نشرِ و کتاب و ترویج کتابخوانی با هدف افزایش میزان سرانه مطالعه برگزار می گردد.
براین اساس با مجموعه سیاست گذاری و برنامه ریزی های انجام گرفته تلاش شده تا ترویج فرهنگ مطالعه به خصوص بین نوجوانان، هدف و محور اصلی این برنامه ها باشد بدین جهت بزرگداشت روز کتاب، کتابدار و کتاب خوانی همه ساله در این ایام با شکوه هرچه تمام تر از طرف اهالی قلم، فرهیختگان، مسئولان و فعالان فرهنگی، اساتید، دانشگاهیان، دانشجویان، دانش آموزان، اصحاب نشر و چاپ و کتاب و... برگزار می گردد.
امسال هم همزمان با بیست و هشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار دانایی؛ مانایی این رویداد بزرگ فرهنگی از شنبه ۲۴ آبان تا۳۰ آبان ماه جاری در سراسر کشور و بیشتر با محوریت فضای مجازی بواسطه شیوع ویروس کرونا اجرا شد.
منبع: abitarh.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب