روایتی از مناجات های مشهور رادیو از زبان قدیمی ها صدا
ناگفته هایی از ربنای شجریان و اذان موذن زاده اردبیلی
به گزارش آبی طرح در مراسمی که به نام «رادیو» برگزار شد، یادی شد از ادعیه مشهور ماه های رمضان از پیش از انقلاب اسلامی تا امروز. در این مراسم از نامهای معتبری چون رحیم مؤذن زاده اردبیلی، سیدجواد ذبیحی، حسین صبحدل، محمدرضا شجریان و سید قاسم موسوی قهار یاد شد و تلاشهای آنها در عرصه مناجات خوانی را مرور کردند. تاکید بر استفاده از مناجات هایی به زبان فارسی بخش دیگری از محورهای مورد بحث در این مراسم را شامل می شد.
به گزارش آبی طرح به نقل از ایسنا، مراسم مردمی تولد ۸۲ سالگی رادیو و گرامیداشت یاد نغمه سرایان رمضان، مرغان سحر (رحیم مؤذن زاده اردبیلی، سید جواد ذبیحی، حسین صبحدل، محمدرضا شجریان و سید قاسم موسوی قهار) همزمان با شب قدر یکشنبه (۴ اردیبهشت ماه) در فضای مجازی به صورت آنلاین برگزار شد.
علیرضا دباغ از مدیران سابق رادیو و مدیر مسؤل مؤسسه ی فرهنگی هنری «پژوهندگان امید سرزمین هنر» و دبیر برگزاری ششمین مراسم ارمغان اردیبهشت که اجرای این برنامه را برعهده داشت در سخنانی اظهار نمود: مناجات هایی در طول سالیان گذشته در رادیو توسط هنرمندان خوانده شده است؛ مناجات هایی که میتوان آنها را ماه رمضان، سحر، افطار بهره برد اما کمتر استفاده می شود و آنچه که از خروجی رادیو پیداست، مسؤلان تمایل به مناجات های عربی و تواشیح دارند که مخاطبان ایرانی بسیاری از معنای آنها آگاه نیستند و چه بهتر که سهم زبان و ادبیات فارسی در روزهایی همچون رمضان بیشتر از پیش باشد. همچون استاد منبری، حسام الدین سراج، استاد ناظری و خود آقای قاسم رفعتی عزیز و مناجات های زیبای سحرگهان ایشان و هنرمندان دیگر که میتوان بهره برد.
چه کسی پیش از انقلاب برنامه افطار و سحر را اجرا می کرد؟
در ابتدای این مراسم حمید خزایی ـ از مدیران و تهیه کنندگان قدیمی رادیو ـ در سخنانی با یادی از مرحوم حسین صبحدل و همکاری اش با رادیو اظهار داشت: ما در سال ۵۸ نخستین رمضان پس از انقلاب را در سازمان صداوسیما درک کردیم. بیشترین ارتباط مردم در آن زمان با رادیو بود. رادیو همدم و مونس مردم بود و بیشترین فضا در ارتباط با اجرای برنامه های سحر و افطار. در این میان بیشترین سهم از سال ۲۸ بر عهده ی مرحوم ذبیحی بود. در سال ۲۲، پیش از ایشان هم پدر آقای موذن زاده اردبیلی برنامه سحر و افطار را در رادیو برگزار می کردند. ایشان که به بلال ایران مشهور بودند، ربنا و دعای سحر و رمضان را که برنامه ای عادی بود، پیش از انقلاب اجرا می کردند.
ضبط اذان ماندگار حسین صبحدل بعد از انقلاب
خزایی سپس اظهار داشت: بعد از انقلاب آقای صبحدل به رادیو آمدند و برنامه های مذهبی و مراسم مذهبی که در تهران برگزار می شد را مدیریت می کردند و البته بیشترین فعالیت ایشان در وزارت ارشاد بود. اذان ایشان جزو بهترین اذان ها بود که ماندگار شد.
وی اظهار داشت: یادم است در وصیت نامه مرحوم شهید مطهری نوشته شده بود که زمانی که می خواهید جنازه من را از زمین بلند کنید، اذان صبحدل را پخش کنید. این اذان، اذان ساده ای بود که در شبستان حسینیه ارشاد ضبط شده بود و هم اکنون حدود ۴۳ سال است که در رادیو پخش می شود و هنوز هم صدای ایشان بر دلها می نشیند.
خزایی ماجرای تغییر نیروهای جدید بعد از انقلاب را این گونه روایت کرد: بعد از دستگیری آقای سیدجواد ذبیحی قرار بود نیروهای جدید به رادیو بیایند. افرادی که معروف هم بودند همچون آقای قاسم رفعتی، آقای شجریان، آقای صالحی. بنا بر این بود برای دعای سحر و افطار تست بگیرند. من هم در جام جم در قسمت پخش بودم. جلسه ای در اردیبهشت ۵۸ گذاشته شد. در آن زمان تست های گوناگونی گرفته شد اما در نیامد و فقط آن چیزی که آقای محمدرضا شجریان خواندند، بهترین کار عنوان شد.
روایتی از مخالفت شجریان با پخش ربنا در سال ۵۸
این مدیر قدیمی رادیو درباره ی ربنای شجریان و اظهارات وی بعد از خواندن آن در سال ۵۸ خاطرنشان کرد: آقای شجریان می گفتند چون آواز را با موسیقی می خوانند به صلاح نیست که ربنای ایشان که بار معنوی و قرآنی دارد پخش شود. چون بیشتر با ترانه و ساز موسیقی مانوس بود و می گفتند اجازه بدهید من کار خودم را بکنم و شما هم کار خودتان را بکنید. اما در نهایت بدون اجازه آقای شجریان این صورت گرفت و مدیریت رادیو تصصمیم گرفت که این ربنا بیاید و جاودانه شود. تمام این زحمات هم بر عهده ی آقای صبحدل بود. ایشان از کسانی بود که ردیف های موسیقی ایرانی را به خوبی می شناخت.
رفع ممنوعیت صدای موذن زاده اردبیلی بعد از انقلاب
خزایی درباره ی ممنوعیت صدای موذن زاده اردبیلی و اذان وی بعد از انقلاب هم این چنین اظهار داشت: خب آن زمان دستور کلی صادر کردند در خصوص این که هرچه نغمات و آوای همای پیش از انقلاب بوده پخش نشود. اما اگر اشتباه نکنم حدود سال ۷۲ بود زمانی که رادیو تهران تاسیس شد، با اجازه آقای دکتر خجسته هفته ای دوبار آنرا به پخش رساندیم. در نتیجه صدای موذن زاده اردبیلی هم که مردم خاطراتی با آن دارند پخش گردید و همان اذانی که در سال ۱۳۳۴ در رادیو ضبط شده بود را آغاز به پخش کردیم. بمحض این که صدای ایشان از رادیو پخش گردید تلفن های خیلی از سراسر کشور به منظور قدردانی زده شد. و بعد از آن بود که جدولی در رادیو برای اذان ها درست شد. چند اذان خارجی هم داشتیم. اذان آقایان مصطفی غلوش، کریم منصوری، جواد رفیعی و محمد آقاتی توسط شورای قرآن به لحاظ صدا، تجوید و هم صحیح گفتن تصویب شده بود که ما آنها را تقسیم کرده بودیم و در آن مقطع هر شبکه ای با یک اذان شناخته می شد و این هم یکی از کارهایی بود که در زمان آقای خجسته صورت گرفت.
این مدیر قدیمی رادیو درباره ی ممنوعیت اذان موذن زاده اردبیلی و سخت گیری ها و ممیزی هایی که در گذشته بود در خصوص این که تجوید را رعایت نکرده، اظهار نمود: زمانی که شورایعالی قرآن تاسیس شد، مسئولیت آن درست خوانی و صحیح خوانی قرآن هم به لحاظ قرائت و هم به لحاظ صحیح خوانی بود. موذن زاده اربیلی هم چون در دستگاه بیات ترک این اذان را اجرا کرده بود، قسمتی از اذان ایراد کوچکی داشت که بعدها این اذان اصلاح گردید و اجازه پخش در همه شبکه ها و تلویزیون داده شد.
موسوی قهار نخستین کسی که دعای سحر را خواند
خزایی در ادامه با اعلان اینکه موسوی قهار نخستین فردی بود که دعای سحر را خواند، خاطرنشان کرد: صحیح ترین دعای سحر با صوت جلی و آکسان گذاری های دقیق را ایشان خواندند و بسیار صحیح و دلنشین بود. تعداد زیادی از این دعاها ضبط شد ولی هیچکدام از آنها به زیبایی و دلنشینی دعایی که آقای موسوی قهار اجرا کردند، نبود. آقایان آهنگران، رستگاری و عباس صالحی هم خوانده بودند که ایشان هم صدای خوب و حزن انگیزی داشتند. آقای صبحدل از دیگر کارهای بسیار خوبی که کردند این بود که دعای سحرها، دعای مجیر، دعای افتتاح، دعای کمیل، دعای ندبه و حتی دعای جوشن کبیر در سال ۶۵ ضبط شد. خیلی از اشعار مذهبی هم در آن زمان در دوره حضور آقای صبحدل خوانده شد. ایشان مدیر برنامه های مناسبت های مذهبی و تهیه کننده در رادیو بودند و بسیاری از برنامه ها را خود او تهیه می کرد. آن موقع اغلب برنامه ها تولیدی بود و در میدان ارگ ضبط می شد.
او در آخر اظهار داشت: ما چند اتفاق کلیدی داشتیم. یکی ربنای استاد شجریان بود و آقای امیر نوری دکلمه ها و مثنوی های قبل آنرا خواندند. آقای سلیم موذن زاده که پدر ایشان از سال ۲۲ در رادیو حضور داشت. آقای ذبیحی که سال ۲۸ وارد رادیو شدند و برنامه ی افطار و سحر دست ایشان بود. پس از انقلاب هم که کار دست مرحوم حسین صبحدل افتاد. ایشان آقای موسوی قهار، آقای عباس صالحی و آقای حسن زاده را آوردند. این مجموعه که در کل رسانه ملی پخش می شود، تمام آن برکاتی است که از زمان آقای صبحدل ضبط شد. بیشتر از ۱۳۰۰ اثر از آقای صبحدل در رادیو ساخته شده که ویژه محرم، رمضان، رجب و ادعیه هایی که پس از نماز خوانده می شود، دعای خمس عشر و بسیاری از قرائت هایی است که به هر حال اجرا شد. لازم بود برنامه ویژه ای برای ایشان برگزار گردد که از او یاد شود. او پس از مدت طولانی مریض شد و مدت ها در کما بود و به رحمت خدا رفت.
شجریان در ربنا کار را تمام کرد
در ادامه این مراسم جمال الدین منبری ـ خواننده و آهنگساز ایرانی ـ درباره ی نقش و جایگاه زنده یاد شجریان با آثاری چون مثنوی افشاری و ربنا اظهار داشت: آثار استاد شجریان به چند دسته تقسیم می شود؛ برخی از آثار ایشان فقط آوازی است که در دستگاهای مختلف موسیقی ایرانی اجرا شده است. بعضی از آنها همراهی ساز دارد و برخی مثل مثنوی افشاری همراهی ساز ندارد. در این دو اثر خاص ربنا و مثنوی افشاری اینها صرفاً حالت مناجات گونه داشته. ربنا که جایگاه و کلام خدا بود و ایشان پلی زدند به مقام های موسیقی عربی و ایرانی و جذابیت کار بنا بر این است و این خود یک خلاقیت و آفرینش بود. درست است که از الحان عربی استفاده شده ولی جالب است که ما در موسیقی مقامی و دستگاهی مان هم از آن الحان و موسیقی ها استفاده می نماییم. حقیقتا استاد شجریان در ربنا کار را تمام کرد. با وجود این که شاید آن چیزی که خودشان نقل می کردند به قصد این که جدی بروند و در استودیو بنشینند و کار را ضبط کنند، نبوده و قصدشان این بوده که بیشتر برای هنرجویان و شاگردانی که در آنجا بودند الگو و نمونه ای را اجرا کنند، ربنا را می خوانند.
نکاتی درباره ی صبغه مذهبی برخی هنرمندان موسیقی
این هنرمند درباره ی این که آیا این صبغه مذهبی و هنری در میان اهالی موسیقی از قبل وجود داشته یا محمدرضا شجریان در بین هنرمندان استثناست؟ اظهار نمود: پیش از برنامه هنر جشن شیراز که استاد شجریان آنرا با مرحوم لطفی و مرحوم فرهنگ فر اجرا کردند، در سالهای پیش از آن هم ایشان در جشن هنر شرکت داشت. در کنار آقایان مرحوم لطف الله مجد، حسن ناهید و تعداد دیگری از هنرمندان که جوان تر بودند. منتهی آن جشن یک شاخصه می شود. بسیاری از خوانندگانی که ما در آن دوره داشتیم، رگه های مذهبی داشتند و از خانواده مذهبی بودند. آقای گلپا، آقای جمال وفایی، استاد شجریان و نسل های بعد، خود بنده به همین گونه بودیم. از چنین احوالات، حال و شور و ذهنیتی است که این حس تراوش می کند و ربنا به وجود می آید، به هر حال پشتوانه ای دارد. یک جوشش درونی است اینها یک رگه هایی از اعتقادات مذهبی بوده است. آن آفرینش و خلاقیت و آن آنی که آرزوست درون هنرمند ایجاد شود، قدر و مرتبه دیگری دارد و از همان جاست که هنر ایجاد می شود.
مخالفتی از اهالی هنر برای ربنای شجریان وجود نداشت
منبری در پاسخ به این که آیا آن سالها نسبت به خواندن ربنای شجریان اعتراض هایی از جانب اهالی هنر و موسیقی صورت گرفت؟ اظهار نمود: من در تمام این سالها مخالفت و یا رگه هایی که برای اهالی موسیقی سوال برانگیز باشد نشنیدم. هر آنچه که شنیدم جنبه ی تحسین آمیز داشت. استاد شجریان هم در دوره ای این اثر را به جا گذاشتند که هیچ تزویر و ریایی در آن دوره وجود نداشت و هر آنچه بوده خالصانه بود. دو اثر مثنوی و ربنا هیچ گونه ایرادی به آنها وارد نیست. مطابق این ربنا را نداریم خیلی ها تلاش کردند مشابه آنرا در بیاورند اما نتوانستند.
سراغ آرشیوها بروید!
در ادامه امین رسولی، هنرمند رادیو نیز در سخنانی درباره ی صداهای ماندگار همچون از اردبیل که بعنوان دیار صداهای ماندگار یاد می شود، اظهار داشت: کسانی که از این خطه برخاستند هنرمندان صاحب نامی هستند که شهره هستند. بخصوص خاندان شریف موذن زاده که از سال ۱۳۲۲ و سه سال پس از افتتاح رادیو نخستین موذنی که به صورت زنده اذان می گفتند، مرحوم شیخ عبدالکریم موذن زاده اردبیلی بودند. ایشان سال ها اذان گفتند و برنامه سحری را در روزهای رمضان داشتند. سال ۲۶ ایشان بیمار می شود و فرزندشان رحیم موذن زاده این وظیفه را بر عهده می گیرند. اذانی که ما از مرحوم رحیم موذن زاده می شنویم و در شیوه آوازی دستگاه بیات ترک آنرا می شناسیم و مرحوم شجریان هم از ایشان به نیکی یاد کرده اند و فرمودند که ۶۰ سال این اذان را می شنیدند، در سال ۱۳۳۴ ضبط شده که در ۳۰ سالگی مرحوم رحیم موذن زاده اردبیلی بوده است. این اذان در رادیو ضبط شد. نسخه دیگری از ایشان ما در آرشیو رادیو داریم که ضبط شده و در سنین بالاتر بود. مرحوم سلیم موذن زاده هم که در مناجات خوانی، ادعیه خوانی و مداحی ید طولایی دارند. کارهایی که آقای صبحدل پس از انقلاب آغاز کردند، چند کار مهم از مرحوم سلیم موذن زاده ضبط کردند که یکی اذان و دیگری ربنا بود که سبک و سیاق خودش را دارد و متفاوت از کار استاد شجریان است و در رادیو اردبیل زیاد پخش می شود.
ایشان در ادامه اظهار داشت: متاسفیم باوجود این که این مناجات ها و اشعار شنیدنی و ماندگار در آرشیو وجود دارد، اما متاسفانه خیلی بسیار کم از شبکه های سراسری پخش می شود. خوب است که مسؤلان سراغ آرشیوها بروند.
گوشه چشمی به مرحوم ذبیحی در حوزه آواز مذهبی
در بخش دیگری داوود جمشیدی ـ از پیشکسوتان رادیو ـ در سخنانی اظهار داشت:
من سال ۵۲ به رادیو وارد شدم؛ ۵۰ سال پیش. نیم قرنی در رادیو بودم. مدتی بعنوان دستیار تهیه دو انتخاب شدم و بعد نمونه برنامه من را پخش کردند و من را به گروه دین و ادب معرفی کردند. یاد می کنم از استادی که از او بسیار آموختم. من در رادیو از همه آموختم ولی زنده یاد استاد ابراهیم ستوده معلم اخلاق من بود و هم راه و رسم برنامه سازی را به من یاد دادند.
وی از سید جواد ذبیحی یاد کرد و اظهار داشت: بدون تردید هر کسی که می خواست در حوزه آواز مذهبی، دعا و نیایش و دعای سحر کار کند، حتی استاد شجریان گوشه چشمی به مرحوم استاد ذبیحی داشت. زنده یاد ذبیحی بسیار فروتن بود. ذبیحی تا آنجاییکه می دانم استاد خاصی نداشت مگر پدرش. چندین خصوصیت داشت که می تواند الگو باشد. اولا مقلد کسی نبود و مبدع بود. با این که گوشه های دستگاهای موسیقی ایرانی را خوب می شناخت، این تعصب را داشت که با ساز نخواند در توانش بود بخواند و در جوانی هم خوانده بود ولی بعدها این کار را نکرد. ذوق شعری ایشان هم زبانزد خاص و عام بود.
یاد کردن از این شخصیت ها پس از ۴۳ !
در پایان ناصر عابدینی- تهیه کننده و سردبیر و پژوهشگر رادیو ـ در سخنانی از راشد خراسانی و مرحوم ذبیحی یاد کرد و اظهار داشت: از دوره نوجوانی پنجشنبه شب ها و جمعه شب ها علاقه مند بودیم که ندای گوینده رادیو بلند شود و بگوید که به سخنرانی دانشمند محترم آقای راشد توجه کنید. ایشان خیلی فصیح و روان سخن می گفتند. به خاطر شخصیت والای ایشان نگاهی به زندگی ایشان داشتم. در جایی مستند هست که آقای دکتر شهیدی که رئیس لغت نامه دهخدا بودند سال ها می گفتند که با آقای راشد رفت و آمد داشتند و هفته ای دو سه بار ایشان را می دیدند. مردی با اخلاق که دل به دنیا نبسته بودند. آقای راشد به آقای دکتر شهیدی نقل کرده بودند که پدرشان همواره یاد داده است که دل به دنیا نبندند و زخارف دنیا را همچون مار بدانید و از آن پرهیز کنید.
او همینطور از مرحوم ذبیحی این گونه روایت کرد: برخی شخصیت ها یک سرمایه ملی برای جامعه و ملت هستند. با تلاش فردی خودشان و شرایط اجتماعی خودشان همین شدند که ما در صحنه تاریخ و فرهنگ خودمان می بینیم. بارها با دوستان مختلف گفت و گو کردیم که می گویند رادیو رسانه ای است که به هر جهت می تواند محملی برای موسیقی و آواز و خیال انگیزتر از آن می تواند محفلی برای نمایشنامه باشد. به نظرم برنامه «گلها» که ماندگارترین برنامه موسیقایی ایران است و هم اکنون هم در شبکه های مختلف وجود دارد محصول این تلاشهای فرهنگی است. آقای ذبیحی در برنامه های برگ سبز آن شرکت می کردند و با آواز دل نشینی که داشتند تاثیرگذاری خویش را داشتند. همین که پس از ۴۳ سال از این گونه شخصیت ها یاد می شود، نشانه این است که آنها دلی پاک و هنری آسمانی داشتند.
به گزارش آبی طرح به نقل از ایسنا، مراسم گرامیداشت تولد هشتاد و دومین سال تولد رادیو در ایران به صورت مجازی در صفحه ی اینستاگرام سرزمین هنر برگزار شد.
منبع: abitarh.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب