نگاهی به هنر ظریف بی خیالی
آبی طرح: نشست هفتگی شهر كتاب به نقد و بررسی كتاب «هنر ظریف بی خیالی: نگاهی نامتعارف به خوب زیستن» نوشته مارك منسون با ترجمه رشید جعفرپور و ویراسته بابك عباسی اختصاص داشت.
به گزارش آبی طرح به نقل از ایسنا بر مبنای خبر رسیده، در ابتدای این نشست، علی اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی شهر كتاب، اظهار نمود: منسون سه كتاب با مضمون های بی خیالی، مدلها و امید نوشته است. كتاب «هنر ظریف بی خیالی» در ۹ فصل نه چندان مبسوط نوشته شده است. بسیار خوش خوان نوشته شده و ترجمه روانی دارد. كتاب های روان شناسی معمولاً خلاقانه و علمی یا عامه پسند و ساده انگارانه اند. اما به نظر من، این كتاب در میانه این دو دسته قرار دارد. منسون هر مبحثی را با حكایت، داستان یا مثالی از زندگی خودش یا افراد مشهوری مثل بوكوفسكی، ویلیام جیمز و ارنست بِكِر آغاز می كند. كتاب با عنایت به فرهنگ آمریكایی نوشته شده است، اما ازآن جاكه به مساله انسان امروز توجه دارد، در كشورهای دیگر هم مصداق می یابد. منسون می گوید در فرهنگ ما امروز به نحوی وسواس گونه بر انتظارات مثبت غیرواقع بینانه تاكید می شود: خوشحال تر باش! باهوش تر باش! بهتر از دیگران باش! سریع تر باش! پولدارتر باش! محبوب تر یا مؤثرتر باش! در همه این پیام ها، نوعی تاكید بر نداشته های افراد وجود دارد. درصورتی كه كلید رسیدن به زندگی خوب، نه در اهمیت دادن به چیزهای بیشتر، بلكه در اهمیت دادن به چیزهای كمتر است؛ به بیانی اهمیت دادن به چیزی كه حقیقی و در دسترس باشد.
او افزود: مؤلف درباره رنج انسان، راه و امكان خلاصی از این رنج بسیار اندیشیده و نوشته است. در جایی خواندم كه نخستین كتاب پیشنهادی منسون برای خواندن «جنگ و صلح » لئو تولستوی است. برای منسون جالب بوده كه تولستوی چگونه رنج بشر را پس از حمله ناپلئون بیان می كند. او می گوید «جنگ و صلح» را بخوانید، چون این اثر به شما نشان داده است كه چه چیزهایی مهم اند و باید درباره شان فكر كرد و چه چیزهایی مهم نیستند. او بی خیالی را این گونه تعریف می كند: زل زدن به ترسناك ترین و سخت ترین چالش های زندگی و همچنان اقدام و عمل كردن.
فرومایگان خاص
همینطور رشید جعفرپور، مترجم كتاب در این جلسه اظهار نمود: ما عادت داریم اطلاعات جدیدمان را بر پایه اطلاعات قبلی طبقه بندی نماییم. این كتاب در طبقه بندی اولیه متعلق به دسته خودیاری یا آموزش موفقیت است، اما با آنها تفاوت هایی بنیادین دارد. كتاب های آموزش موفقیت، تعریفی بسیار تنگ و باریك از موفقیت دارند. اگر بخواهیم شماری از افراد موفق را برپایه این كتاب ها نام ببریم، احتمالاً اسامی بیل گیتس، لیونل مسی و مریم میرزاخانی به ذهن مان متبادر می شود؛ یعنی كسانی كه موقعیتی بسیار نادر و خاص داشتند. در این تعریف خاص، احتمال موفقیت بسیار پایین است و هر چه آدم ها بیشتر برای آن تلاش می كنند، افراد بیشتری شكست می خورند و آن موقعیت خاص خواستنی تر می شود. در این تعریف، احتمالاً یا به آن چه می خواهید نمی رسید یا هر چه احتمال به موفقیتی رسیدن بیشتر شود، آن موفقیت از جایگاه خودش پایین می آید. زمانی دیپلم داشتن اتفاق بسیار مهمی بود و فرد دیپلمه بسیار باسواد دانسته می شد. اما امروز، با پیشرفت هایی كه در زمینه تحصیلات عمومی صورت گرفته است، حتی مدرك دكتری هم مفهوم خاصی ندارد.
او با بیان این كه در این تعریف خاص از موفقیت عامل شانس و تلاش اهمیت دارند و بیشتر كتاب های موفقیت دستورالعمل های آمادگی برای مواجهه با شانس احتمالی اند، بیان كرد: اما كتاب حاضر در مورد این تعریف خاص از موفقیت نیست. در فصل اول مفهوم «چرخه بازخورد جهنمی» مطرح می شود. به این معنا كه وقتی روی نتیجه مشخصی تاكید می كنید، استرس رسیدن به آن نتیجه سبب می شود كه استرس پیدا كنید و این استرس خود استرس به وجود می آورد و این روند ادامه می یابد و سیكل معیوبی شكل می گیرد.
جعفرپور اظهار داشت: پرسش جدی نویسنده در این كتاب چیستی و چگونگی به دست آمدن شادكامی است. او می گوید شادكامی خودش مشكل است. شادكامی یك معادله حل شدنی نیست. نمی توان اظهار داشت كه اگر به این یا آن برسیم خوشحال و شادكام خواهیم بود. مثلاً زمانی قبولی در دانشگاه شریف برای ما خیلی مهم بود، ولی بعد از تحصیل در این دانشگاه با مشكل انتخاب میان در ایران ماندن یا از ایران رفتن و مرزهای علم را جابه جا كردن، روبه رو شدیم. شاید به نظر خیلی خوب باشد، اما گاهی آدم ها دوست دارند گزینه های كمتری پیش رو داشته باشند. منسون می گوید با رسیدن به موقعیت مطلوب، باز به وضعیت ناشادی یا عادی برمی گردیم.
او اضافه كرد: اگر از بیل گیتس، مؤسس شركت مایكروسافت، بپرسید چه چیزی برایش جذاب است، احتمالاً از كارش و مشكلاتی كه برای ساختن مایكروسافت حل كرده حرف می زند، نه از این كه می تواند به سواحل هاوایی برود. پس به جای این كه از خودمان بپرسیم می خواهیم از چه چیزی لذت ببریم، باید انتخاب نماییم می خواهیم چه مشكلاتی را در زندگی مان حل نماییم. رنج عامل بازخورد است، پس نگاه اجتنابی به آن اشتباه است و ما باید رنج هایی را كه حاضریم در زندگی مان بپذیریم انتخاب نماییم. اگر از بازخورد رنج محروم باشیم، پتانسیل رشد را از خودمان گرفته ایم.
جعفرپور درباره «استبداد استثناباوری» اظهار داشت: در دنیایی زندگی می نماییم كه مدام این پیام را می گیریم كه آدم خاصی هستی! حتی گاهی خودمان هم حس می نماییم آدم برگزیده ای هستیم و باید اتفاق خیلی مهمی در زندگی مان بیفتد یا كار خیلی عظیمی انجام دهیم. به نظرم می رسد اگر آدم ها را در سه گونه گران مایه، میان مایه و فرومایه طبقه بندی نماییم و كوشش برای گران مایه بودن نتیجه ای ندهد، اغلب ترجیح فرومایگی است تا میان مایگی! چون كه در دنیای امروز فرومایه بودن می تواند شهرت و توجهی فراهم آورد كه میان مایگی نمی تواند.
او در انتها با تاكید بر این كه ارزش ها چیزهایی هستند كه باید به آنها اهمیت بدهید و اهمیت دادن به آنها به زندگی تان معنا می بخشد، بحث معیارها و ارزش ها را با سه مثال بیان كرد.
فرمول بازتولید رنج
دكتر بابك عباسی، ویراستار كتاب هم در این جلسه اظهار داشت: در این كتاب نویسنده در مقام منابع فكری خودش به آیین بودا اشاره می كند. حتی در مصاحبه ای به رواقیون اشاره نموده است، اما در متن كتاب هیچ سخنی از اكت نمی گوید. اكت مخفف عبارت «acceptance and commitment therapy» است كه در فارسی به «درمان مبتنی بر پذیرش و پایبندی/تعهد» ترجمه می شود. منظور از «پذیرش» و «پایبندی» در این عبارت پایبندی به ارزش های شخصی، پذیرش و كنار آمدن با مقتضای آن ارزش ها است. این روش درمانی كه كمتر از 40 سال دارد، به شدت مورد توجه و در حال بسط است و در دهه اخیر در ایران بسیار مطرح گردیده است. هدف اكت بنا بر فلسفه زندگی ای كه به آن معتقد می باشد، بالا بردن انعطاف پذیری روانی و تاب آوری است، البته در كنار سلامت روانی. اكت دقیقاً در همین نقطه از درمان های رایج شناختی فاصله می گیرد، چون هدف آن حذف یا كم كردن احساسات منفی مانند غم، اضطراب، ترس، خشم یا نگرانی نیست و هیچ تكنیكی را برای مقابله با آنها عرضه نمی نماید. این خصوصیت ها در مجموع به آن حالتی نامتعارف می بخشد.
او افزود: باور اكت بر این است كه درد و رنج حذف شدنی نیست و این ماییم كه باید منعطف و تاب آورتر باشیم. اكت این حقیقت را نشان داده است كه زندگی كامل و اصیل متضمن درد و رنج و افكار و احساسات منفی است. اكت با هدف بالابردن انعطاف پذیری روانی شش آموزه دوسویه دارد كه یك سویه شان انعطاف پذیری روانی ما را بالا می برد و سویه دیگر آنرا پایین می آورد. یكی از بنیادی ترین این آموزه ها كه در این كتاب بسیار برجسته است، مفهوم پذیرش است. برای توضیح این مفهوم به مفهوم مخالف آن برمی گردم. اجتناب، اجتناب از تجربه ها و احساس های ناخوشایندی است كه اقتضای زندگی غنی و پرارزش است. ما به صورت غریزی از درد و رنج اجتناب می نماییم. اما تعلیم اكت بر اساس اجتناب ناپذیری درد، رنج، عواطف و افكار منفی است. همینطور این كه اجتناب هزینه های گزافی به ما تحمیل می كند كه سبب می شود این كناره گیری به صرفه نباشد؛ پس باید رابطه مان را درد و رنج عوض نماییم و به سمت پذیرش آنها برویم.
عباسی اظهار نمود: به قول هیز پذیرش عبارت است از قبول كردن كامل یك موضوع، بدون هیچ گونه مقاومتی. بر این اساس، اكت توضیح می دهد كه ما از احساسات ناخوشایند گریزانیم، اما اجتناب سبب می شود از كسی كه دوست داریم باشیم یا كاری كه دوست داریم انجام بدهیم، دور بیفتیم. پس ما در تعارض قرار می گیریم. اگر اولویت مان اجتناب كردن باشد، به ظاهر گوشه امنی پیدا كرده ایم، اما منجر به رنج و درد بیشتر می شود.
او اضافه كرد: فرمول ایجاد رنج از نظر اكت، عبارت است از رنج بعلاوه عدم پذیرش رنج. خلاصه این كه ما از تجربه احساسات ناخوشایند اجتناب می نماییم و این اجتناب هزینه بسیار بالایی خواهد داشت. اگر من 10 واحد درد جسمی یا روانی داشته باشم و رویكردم عدم پذیرش باشد، آن درد یا رنج بیشتر خواهد شد و چون خود این محصول جدید (رنج جدید) را هم نمی پذیرم، وارد یك دور می شوم. «چرخه بازخورد جهنمی» یعنی رنج یا درد مدام خودش را تغلیظ می كند. نپذیرفتن درد ما را مضطرب می كند و خود این اضطراب باردیگر اضطراب را بیشتر می كند و این چرخه ادامه پیدا می كند تا جایی كه شخص گرفتار حمله هراس یا افسردگی می شود.
عباسی در انتها اظهار داشت: بودا رنج را حاصل زیاده خواهی و عطش می دانست. اینك ه من نخواهم سهمم را از درد بپذیرم، نوعی زیاده خواهی است و سبب رنج بیشتر خواهد شد. استیون هیز، مبدع روش اكت، هم اعتقاد دارد كه رنج حاصل تلاش ذهن برای كنترل چیزهایی است كه كنترل پذیر نیستند و این هم نوعی زیاده خواهی است.
پریدن از تله ی بیشتر
سپس دكتر مهرنوش اثباتی با بیان این كه این كتاب با كتاب های خودیاری مرسوم تفاوت هایی اساسی دارد، اظهار نمود: مارك منسون در فصل اول می گوید ما در جوامع مدرنی زندگی می نماییم كه از راه رسانه ها، مدارس و كسب وكارها ما را به بیشتر خواستن، بیشتر داشتن و بیشتر انجام دادن تشویق می كند. چنان كه انگار اگر مزیتی رقابتی در مقابل دیگران نداشته باشیم، آدم موفقی نیستیم؛ یعنی اگر به شكلی خوشحال تر، سالم تر، جذاب تر یا پول دار و لوكس تر نباشیم، عقب تریم و فرد موفقی تلقی نمی شویم. این ها همان چیزهایی است كه كتاب های خودیاری مرسوم به ما می گویند و مارك منسون می گوید این كتاب ها تمركزشان را روی نداشته ها و كمبودهای شما می گذارند و همان ها را با تاكید به خودتان برمی گردانند و می گویند كه حالا باید این ها را به دست بیاوری و خود این منجر به كمتر شدن شادكامی و شادمانی ما در زندگی می شود و برای ما خلأ بیشتری به وجود می آورد. این حرف با پژوهش های معتبر روان شناختی بسیار همسو است. در پژوهش های بی شماری گفته شده كه ارتباط مثبت و معناداری بین زندگی با ذهنیت رقابتی و اضطراب، افسردگی، مصرف مواد مخدر، خودكشی، خودزنی و... وجود دارد.
او اضافه كرد: منسون از پدربزرگ خودش مثال می آورد كه اگر آدمی مثل پدربزرگ من یك روز حالش بد بود، با خودش می گفت مثل این كه امروز اوضاع خوبی ندارم، ولی چاره ای ندارم باید بروم و به كارهای طویله برسم. اما امروز در این شرایطی كه تكنولوژی برای مان به وجود آورده است، اگر فقط برای چند دقیقه بی حوصله باشیم یا احساس تنهایی نماییم، كافی است به گوشی موبایل مان نگاهی بیندازیم و در شبكه های اجتماعی صدها پست ببینیم كه می گوید آدم ها چقدر شاد و خوشبخت و خوشحال اند. درواقع، در معرض این بمباران خوشبختی بیشتر احساس كمبود و بدبختی می نماییم. از این كه عصبانی هستیم عصبانی تر می شویم یا از اینك ه مضطربیم مضطرب تر می شویم و این همان چرخه معیوبی است كه از تعامل با تكنولوژی به وجود آمده است.
اثباتی اظهار داشت: در روان شناسی معتقدیم كه مغر انسان طی سه مرحله تكاملی به «توانایی فراشناخت» دست یافته است. بدین معنا كه می تواند در مورد فكرهایش فكر كند یا راجع به احساساتش احساساتی شود. جدا كردن این خصوصیت جدایی ناپذیر انسانی مشكلاتی به وجود می آورد. همین كه من احساس می كنم ناراحتم و جامعه به من می گوید نباید ناراحت باشی، بیشتر ناراحت می شوم. همین كه من مضطربم و جامعه می گوید نباید مضطرب باشی، بیشتر مضطرب می شوم. او با كنار هم گذاشتن این ها می گوید تو با هیجانات و افكار منفی روبه رو می شوی و در هجمه بیشتر خواستن، بیشتر كوشیدن و بیشتر طلبكار بودن از زندگی هستی. اما اگر كمتر تلاش كنی و كمتر اهمیت بدهی حالت بهتر است. او می گوید بی خیالی یعنی خردمندانه تعریف كردن آن چه اهداف مهم تلقی می نماییم. خردمندانه انتخاب نماییم به چه چیزی اهمیت بدهیم. این امر در روان شناسی با مفهوم بلوغ و پختگی برابر است. هرچه پخته تر و بالیده تر باشیم، از منظر روان شناختی در فكر و عمل با گزینش میزان اهمیت عمل می نماییم. این به نظر ساده است، ولی آسان نیست.
او افزود: در فصل دوم كتاب تعریف عمومی شادمانی زیر سوال می رود. منسون می گوید مشكلات در زندگی بشر تمامی ندارند؛ فقط تغییر یا ارتقا پیدا می كنند. بنابراین، اگر بپذیریم كه شادكامی مشكل نداشتن نیست، بلكه حل مشكلات است، باید بتوانیم با ناراحتی ها و آشفتگی هایی كه این مشكلات برای ما ایجاد می كنند كنار بیاییم و آنها را بپذیریم. اگر ما دائماً به دنبال تجربه احساسات مثبت باشیم و درواقع بخواهیم احساسات منفی مان را پس بزنیم، انگار در باطلاق دست وپا می زنیم. منسون می گوید جست وجو كردن یا تمنای چیزی نشان دهنده این واقعیت است كه آنرا نداریم و بیشتر در آن مساله گرفتار می شویم. ما در ادبیات و فرهنگم ان این مضمون را داریم. چنان كه مولانا می گوید: «جمله بی قراری از طلب قرار تو است/ عاشق بی قرار شو تا كه قرار آیدت». یعنی اگر من بتوانم در كنار تجارب درونی منفی ام بمانم، آنها را بپذیرم و با آنها دوست باشم و برپایه ارزش هایم رفتار كنم، شادكام خواهم بود.
اثباتی در ادامه با توضیح رویكرد منسون به اهمیت تعیین ارزش ها در معنا دادن به زندگی، به ارزش ها و درس های نامتعارفی مثل پذیرفتن مسئولیت، نبودن قطعیت، خاص نبودن و رد استثناباوری، پایداری در مقابل درد، فارغ از انگیزه داشتن یا نداشتن اقدام كردن، انتخاب كیفیت به جای كمیت و قطعی بودن مرگ اشاره نمود كه منسون در نیمه دوم كتاب عرضه می كند و در مورد هر یك از این موارد توضیح داد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب