پرواز زبان فارسی در میانه بحران های بین المللی
آبی طرح: اتفاقاتی كه در چند ماه اخیر و نتایج آن در فضای مجازی رخ داد، موجب تغییر موقعیت زبان فارسی در جامعه بین الملل شده است كه می توان از چنین موقعیتی برای تقویت زبان فارسی بعنوان زبان قدرت و زبان دیپلماسی سود برد.
نوشتن به زبان فارسی تا پیش از جریانات سیاسی و اجتماعی هفت ماه گذشته، بیشتر معطوف به پیام های تبریك و تسلیت افراد و سیاستمداران و باشگاه های ورزشی برای ورزشكاران و هوادارانشان بود. گاهی هم بعضی از نویسندگانی با اصالت ایرانی نیز نامزد یا برنده جایزهای ادبی می شدند. یا درباره‌ی مشاهیر ایرانی فیلمی ساخته می شد و چند جمله فارسی در آن به كار می رفت. به هر روی زبان فارسی در دستگاه دیپلماسی سیاسی جهانی كمترین نقش را داشت.
فارسی نویسی در پیام های مقامات غربی و آمریكایی نیز رسم دیرینه ای نبود و پیش از این بعضی از رئیسان جمهوری آمریكا در پیام نوروزیشان، تنها چند كلمه متداول عید مباركی می گفتند یا در پیامشان می نوشتند.
اما نوشتن و گفتن به زبان فارسی را در میانه بحران های بین المللی اخیر شاید بتوان پر پروازی برای اوج گرفتن مجدد این زبان در عرصه بین المللی و استفاده از آن برای دیپلماسی دانست.
نگارش به فارسی از ناآرامی های آبان ۹۸ با توئیت های فارسی رئیس جمهوری آمریكا و تهدیدهای وی مقابل نظام به صورت جدی شروع شد و واكنش های سیاستمداران آمریكا را هم برانگیخت. خیلی از آنان به فارسی به توئیت های وی جواب دادند. البته نخستین بار نبود كه ترامپ با یك توئیت فارسی خبرساز می شد. او دو سال پیش هم در آستانه ۲۲ بهمن ۹۷ نیز با یك توئیت فارسی و استفاده بی اجازه از عكس یك عكاس ایرانی خبرساز شده بود.
ترور سردار شهید قاسم سلیمانی و نگارش به فارسی
رئیس جمهوری آمریكا نوشتن روزانه توئیت هایش به زبان فارسی را كم كرده بود تا جریان ترور سردار حاج قاسم سلیمانی پیش آمد كه آنرا نقطه اوج این جریان فارسی گویی و فارسی نویسی در فضای مجازی و عرصه های جهانی، می توان دانست.
رئیس جمهوری آمریكا به دنبال ترور سردار شهید قاسم سلیمانی، نگارش پیام های توئیتری به زبان فارسی را شروع كرد.
طی یك هفته زبان فارسی به زبان مورد توجه بخش بزرگی از كاربران فضای مجازی در ایالات متحده تبدیل شد. در این هفت روز، رئیس جمهوری ایالات متحده چهار توئیت به زبان فارسی در حساب رسمی اش منتشر نمود و طی آن مردم و مقامات ایرانی را خطاب قرار داد و بیش از هزاران توئیت به زبان فارسی از كاربران غیرفارسی زبان در این حوزه منتشر گردید.
ترامپ توئیت فارسی می نوشت و مردم و سیاستمداران آمریكایی نیز به زبان فارسی با او دعوا می كردند! این هم یكی از طنزهای تاریخ بود كه دستگاه دیپلماسی ایران و افرادی در داخل ایران نیز به زبان انگلیسی به وی پاسخ می دادند!
همین مسئله سبب شد تا خیلی از كاربران آمریكایی هم به مدد مترجم گوگل به توییت های ترامپ واكنش نشان دهند یا با یكدیگر گفت و گو كنند. البته سیاست مداران طرفدار و مخالف ترامپ هم در آن روزها با توئیت ها و پست های اینستاگرامی فارسی، به جهانی شدن این زبان كمك بسیار كردند.
كاربران ایرانی فضای مجازی هم با این مسئله شوخی كردند و گفتند وقتش است تا كلاس های آموزش زبان فارسی تأسیس شود، فارغ از اینكه زبان فارسی كرسی های مختلفی در دانشگاه های دنیا دارد كه این روزها به علت بودجه كمتر به آنها توجه می شود.
مردم آمریكا و نوشتن به زبان فارسی
شاید یكی از دلیلهای اقبال فراوان آمریكایی ها به زبان فارسی این بود كه زبان فارسی دومین زبانی است كه رئیس جمهوری آمریكا با آن توئیت می كرد، چونكه اگر حساب توئیتری ترامپ را دنبال كنید، می بینید غیر از انگلیسی، تنها زبان دیگری كه ترامپ با آن توییت كرده، فارسی است.
بعدتر ترامپ در توئیتی دیگر تهدید به حمله ۵۲ سایت فرهنگی ایران را داد و ورود مهاجران ایرانی را به خاك آمریكا ممنوع كرد. در پاسخ به این توئیت ها، مارك همیل، هنرپیشه معروف آمریكایی در توئیتی به زبان فارسی با طعنه به ترامپ نوشت: «لطفاً از این واقعیت غافل شوید كه من یك ممنوعیت مسافرت برای شما بوجود آورده ام و تهدید كرده ام كه سایت های فرهنگی شما را بمباران می كنم.»
میشا كالینز بازیگر سریال معروف سوپرنچرال نیز در توئیتی به زبان فارسی در واكنش به سخن بی خردانه ترامپ نوشت: «مردم ایران و فرهنگ شان از گنجینه های دنیا هستند».
در این میان تراور نوآ، كمدین مشهور آمریكایی و یكی از منتقدان سیاست های ترامپ، با اشاره به توئیت های فارسی ترامپ در یكی از شوهایش، چندكلمه ای فارسی و با لحن ترامپ حرف زد و حتی آهنگ «تولد مبارك» را هم به فارسی خواند. یكی از جالب ترین واكنش ها البته مربوط به آلن ایر، مشاور سابق باراك اوباما بود. او كه خیلی پیش ترها در دولت ایالات متحده به آشنایی و تسلط كاملش به زبان فارسی شهره بود، در یك توئیت انتقادی و البته بامزه روی توئیت فارسی ترامپ نوشت: «هركه از ننه اش قهر كرده توئیت فارسی می زنه!»
در این بین توئیت های به زبان فارسی از سایر كاربران غیرفارسی زبان كه مشخص بود به وسیله گوگل به فارسی برگردانده شده، اندك نبود، اصرار ترامپ در استفاده از زبان فارسی برای توئیت هایش سبب شد تا خیلی ها كه تا پیش از این از وجود زبان فارسی یا املا و طرز نگارش آن هم خبر نداشتند، به سراغ مترجم گوگل بروند و حرف هایشان را با ترجمه از انگلیسی و سایر زبان ها به عبارات كم وبیش خوانای فارسی تبدیل كنند تا بتوانند در شبكه های اجتماعی به اشتراك گذارند. كمااینكه یك كاربر آمریكایی به مدد مترجم گوگل و ضعفش در تبدیل انگلیسی به فارسی، تركیب «نارنگی فلورسنتی» را برای توصیف ظاهر ترامپ ساخت كه دستمایه طنزهایی نیز شد.
دامنه سخن گفتن ترامپ با ایرانیان با توئیت های فارسی، به توئیت های جدی و طنز فارسی و میلیونی كاربران آمریكایی و... نیز برای تلافی و پاسخ نظامی ایران در مقابل ترور سردار شهید سلیمانی انجامید.
بعدتر هشتگ ایران عزیز Dear Iran در آمریكا ترند(پركاربرد) شد كه حاوی توییت های طنز و جدی فارسی در واكنش و ترس از حملات تلافی جویانه ایران به آمریكا و حامل پیام های فراوانی بود. محتوای اصلی این عبارت معذرت خواهی از ایرانیان و اعلام برائت از ترامپ بود. آمریكایی ها با انتشار این پست ها از ایران درخواست می كردند كه جنگی را شروع نكند، برای اینكه این مسئله تنها اشتباه دولت آمریكا و به خصوص ترامپ است.
جالب تر برخی برخی كاربران قاره آمریكا خصوصاً برزیلی ها با تصور اینكه مقرر است ایران از قاره آمریكا انتقام بگیرد، با ریتوئیت های مقامات ایرانی در خصوص انتقام از آمریكا، توییت هایی به فارسی بر طبق این سوءتفاهم منتشر كردند!
در یكی از این ها نوشته شده بود: «پسر به خاطر خدا! ما آنرا نمی دانستیم. لطفاً به برزیل حمله نكنید. ما حتی كتاب مقدس می خوانیم، می دانید... مؤمنان متحد هستند، وقتی خوابیدیم اتفاق افتاد، پس ما را از این راه دور كنید، خدا شما را بیامرزد».
سقوط هواپیمای اوكراینی و زبان فارسی
فاجعه سقوط هواپیمای اوكراینی بحث توئیت زدن به فارسی را باردیگر داغ كرد. رئیس جمهوری آمریكا طی پیامی به زبان فارسی از تجمعات مردم ایران برای گرامیداشت قربانیان ساقط كردن هواپیمای اوكراین در تهران حمایت كرد و به فارسی نوشت: «به مردم شجاع و رنج كشیده ایران: من از آغاز دوره ریاست جمهوریم با شما ایستاده ام و دولت من همچنان با شما خواهد ایستاد. ما اعتراضات شما را از نزدیك دنبال می نماییم. شجاعت شما الهام بخش است.» هالی داگرس، عضو اندیشكده معروف شورای آتلانتیك، نیز در ریتوئیت آن در تمسخر این توئیت با به كار بردن جمله عامیانه ای مضحكی به فارسی نوشت: «آره، جون عمه ات!»
ترامپ در پیامی دیگر به زبان فارسی به دولت ایران آگهی داد تا جلو اعترضات مردمی را نگیرد. وی در این پیام نوشت: «دولت ایران باید به گروه و نهادهای حقوق بشری اجازه دهد تا حقایق در مورد اعتراضات جاری مردم در این كشور را نظارت و گزارش دهند. نباید تظاهرات مسالمت آمیز سركوب یا دسترسی به اینترنت قطع شود. جهان نظاره گر است.»
جالب آنكه برای خیلی از كاربران غربی تشخیص اینكه رسم الخط و زبان فارسی متعلق به ایران و رسم الخط عربی متعلق به كشور عراق است منجر به اشتباهاتی در موج فارسی توئیت كردن مقام های آمریكایی در عرصه بین الملل نیز شد مثلاً مارك پمپئو، وزیر امور خارجه آمریكا، توئیتی فارسی در رابطه با اوضاع داخلی عراق را كه مخاطبانش بطور مشخص عراقی ها بودند.
در همان هفته، برنی سندرز، كاندیدای دموكرات ها هم در یكی از پست های فیس بوكی خود كه در ادامه كمپین تبلیغاتی او برای انتخابات ریاست جمهوری پیش رو بود و به مسئله بهداشت و سلامت عمومی اشاره داشت، به زبان فارسی دراین باره نوشت: «بهداشت و درمان یك حق است»؛ مسئله ای كه البته كاملاً خطاب به كاربران آمریكایی است، اما انتخاب زبان فارسی برای این پیام در كنار دیگر زبان ها جالب توجه بود.
روی دیگر زبان فارسی
در حین استفاده از زبان فارسی برای بهتان و دعوا و دفاع در میان سیاستمداران غربی، برخی دیگر علاقه خودرا به زبان فارسی و شاهكارهای آن نشان دادند و كم كم بُعد دیگری از زبان فارسی كه زبان مهر و صلح و شكوه است خودرا به نمایش گذاشت.
تصویری از اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان در راه سفر به نشست اقتصاد جهانی در داووس سوییس منتشر گردید كه وی را در حال خواندن كتاب تاریخ بیهقی به زبان فارسی در هواپیما نشان می داد، توجه بسیاری را باردیگر متوجه میراث گران بهای مكتوب فارسی كرد. تاریخ بیهقی یا تاریخ مسعودی، كه از نمونه های عالی نثر فارسی است درباره ظهور و سقوط خاندان غزنویان در غزنین شهری در قلمرو ایران قدیم و افغانستان كنونی است.
بعدتر البته رئیس جمهوری افغانستان در اظهاراتی قابل تأمل، زبان فارسی را در انحصار افغانستان دانست. اشرف غنی در مراسمی با عنوان «گفتمان تاریخ، فرهنگ و هویت ملی»(۳۰ ژانویه ۲۰۲۰) در جمع دانشجویان سخنانش را بیان كرد.
واكنش ها به سخنان رئیس جمهوری افغانستان خطاب به ایران درباره زبان فارسی سبب تولید محتواهای بسیاری در فضای مجازی و سایت و خبرگزاری های به زبان فارسی شد و برخی كاربران افغان توئیتر، به زبان فارسی به وی پاسخ دادند و بعضی از كاربران افغان نیز با انتقاد از این سخنان، نوشتند قصد تفرقه افكنی دارد. حتی محمدكاظم كاظمی شاعر مهاجر افغانستانی نیز در یادداشتی به این اظهارات او پاسخ داد.
سخنان اشرف غنی را می توان واكنشی به اندیشه های ایرانشهری و باور به «ایران فرهنگی» دانست كه از مرزهای ایران فراتر می رود و افغانستان را هم دربرمی گیرد. رئیس جمهوری افغانستان در واقع می خواهد بگوید مرزهای ما محدود به مرزهای جغرافیایی نیست و در زبان هم مرز داریم. ما به «دری» سخن می گوییم و ایرانیان، «پارسی» و پارسی را معادل ایرانی می گیرد. این در شرایطی است كه شاعران بزرگ ما هر دو اصطلاح را به مدلول هم به كار می برده اند. وقتی ناصر خسرو می گوید:
من آنم كه در پای خوكان نریزم
مر این قیمتی دُرّ لفظ دری را
منظور او از «دری» همان واژگانی است كه با آنان شعر می سروده و نثر می نوشته یعنی همان زبان پارسی كه در سفرنامه و اشعار او برجای مانده است.
حافظ، نیز وقتی هم از واژه‌ی «دری» استفاده می نماید و هم «پارسی» به این مفهوم است كه تفاوتی بین این دو قایل نیست.
به هر روی دعوای فارسی و دری به انتها رسید و در شروع سال ۱۳۹۹ شمسی، سخن از زبان فارسی باردیگر در رسانه های داخلی و خارجی گل كرد، هنگامی كه سفیر آلمان در ایران، شعر فروغ فرخزاد با مطلع: «دختر كنار پنجره تنها نشست و گفت/ای دختر بهار حسد می برم به تو» را بطور كامل با پیانو نواخت و با این شعر از شاعر معاصر ایران، نوروز و سال نو خورشیدی را به مردم ایران تبریك گفت.
ویروس كرونا و زبان فارسی
زبان فارسی در روزهای كرونایی، زبان تمدن، ادبیات دوره‌ی كلاسیك، مهر و دعوت به پایداری، همیاری و البته طنز بین مردم و سیاستمداران جهان شده است.
سخن گفتن با ایرانیان به زبان فارسی از پیام های فارسی چینی به صورت ویدئویی در اسفند ۹۸ شروع شد كه طی آن برخی از چینی ها با در دست داشتن كاغذهایی به زبان فارسی همزمان با هم می گفتند: «زنده بمان ایران». بعدتر نیز مردی چینی به زبان فارسی سلیسی كه از یك چینی عجیب به نظر می رسید، طی یك ویدئو تجربیات خودرا در مبارزه با كرونا با مردم ایران در بین گذاشت.
گذشته از این كنش و واكنش های طنزآمیز به زبان فارسی، طی هفته های گذشته توجه به میراث گرانسنگ ادبیات فارسی و زبان فارسی باردیگر در خارج از مرزهای ایران گسترش بیشتری یافت.
مثلاً نخست وزیر اسپانیا در گفت و گوی زنده تلویزیونی برای همدلی و كمك مردم در مقابله با كرونا، این شعر معروف سعدی را به زبان اسپانیانی بازگو كرد:
بنی آدم اعضای یك پیكرند
كه در آفرینش ز یك گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار
دگر عضوها را نماند قرار
سانچز در سخنرانی تلویزیونی خود برای ملت اسپانیا به اشعار سعدی در سازمان ملل اشاره نمود و اظهار داشت: بنی آدم اعضای یك پیكرند و بنابراین خواستار همدلی و اتحاد ملت اسپانیا با همدیگر هستم.
وی كه برای اعلام تمدید دو هفته بیشتر قرنطینه برای مردم اسپانیا از كاخ نخست وزیری لا مونكلوآ سخن می گفت، اضافه كرد: اجازه دهید كه از اشعار سعدی شاعر بزرگ ایران كه شعر وی در سازمان ملل نوشته شده و بهترین مثال برای همدلی، همبستگی و اتحاد بشریت است، استفاده كنم.
چند روز پیش نیز امام اوغلو شهردار استانبول نیز در ویدئویی كه منتشر نمود مردم را به ماندن در خانه و سفارش آنلاین كتاب با تخفیف ویژه تشویق كرد و یكی از كتاب هایی كه او سفارش كرد، كتاب ماهی سیاه كوچولو اثر صمد بهرنگی از نویسندگان ایرانی بود كه زبان مادریش تركی آذری بود و در رود مرزی ارس غرق شد.
ماهی سیاه كوچولو در سال ۱۳۴۶ به صورت مصور منتشر گردید و قصه ماهی كوچكی را تعریف می كند كه به عشق دیدن دریا خطر می كند و سفری دور و دراز را با تجربه های متفاوت برای رسیدن به رهایی آغاز می كند.
از دیگر نمودهای زبان فارسی در عرصه داخلی نیز می توان به احوالپرسی فارسی رئیس جمهوری ایران از شاعری افغانستانی اشاره نمود. روحانی هفته گذشته در ارتباط ویدئوكنفرانسی با محمد یسنی، شاعر افغانستانی بستری در بیمارستان شهید صدوقی یزد از وی با زبان فارسی احوال پرسی كرد و اظهار داشت: دو ملت ایران و افغانستان همیشه در كنار هم و در مشكلات یاری رسان یكدیگر بوده اند.
هویت فراگیر
زبان پارسی هرچند یكی از اركان اصلی فرهنگ و هویت ایرانی است و بعنوان زبان ملی و رسمی ایران شناخته شده است، ولی هویتی بسیار فراتر از فلات ایران دارد و بنابراین عصر ارتباطات و دهكده جهانی آنرا لطمه پذیر نمی كند.
آمار گویشوران فارسی در دنیا بیش از ۱۵۰میلیون نفر در دنیا در ۲۹ كشور برآورد می شود كه پراكندگی جفرافیایی آن بیشتر در ایران، تاجیكستان، افغانستان، هند، پاكستان و بنگلادش است. زبان فارسی در بین كردهای عراق هم شناخته شده است. بواسطه نزدیكی تاریخی این منطقه از عراق به ایران، زبان فارسی همیشه از محبوبیت و نفوذ خاصی در این منطقه برخوردار بوده و تا كمتر از ۱۰۰ سال پیش، فارسی بعنوان زبان ادبی منطقه كردستان عراق در مدارس تدریس می شد. در چین و ازبكستان و كشورهای تمدنی خوزه فرارود نیز جمعیت قابل توجهی از فارسی زبانان دیده می شوند.
زبان فارسی در ردیف ششم پس از زبان اسپانیایی و قبل از زبان آلمانی، از نگاه شمار كشورهایی كه در آنها فارسی صحبت می كنند، رده بندی شده است. گفته شده از ۱۰ شاعر برتر گذشته جهان، ۵ تن از آنها فارسی زبان هستند.
زبان فارسی یك سده از لاتین و دوازده سده از انگلیسی جلوتر است و زبان دوم كلاسیك جهان بعد از زبان یونانی شناخته شده است كه همهٔ خاصیت های یك زبان كلاسیك را داراست؛ زبان های لاتین و سانسكریت در ردیف های سوم و چهارم آمده اند و فارسی از نظر شمار و تنوع ضرب المثل نیز در بین سه زبان اول جهان جای دارد.
فارسی از نظر دامنه و تنوع واژه ها یكی از پرمایه ترین و بزرگترین زبان های جهان است. در كمتر زبانی فرهنگ لغاتی چون دهخدا در ۱۸ جلد و یا فرهنگ معین در ۶ جلد دیده می شود و اینكه توانایی ساختن ۲۲۵ میلیون واژه را دارد در بین زبان های گیتی كم نظیر است.
دیپلماسی زبان فارسی و دادوستد سیاستمداران به زبان فارسی از دوران گذشته، مسبوق به سابقه است. فارسی از حدود سال ۱۰۰۰ میلادی تا ۱۸۰۰، زبان میانجی بخش بزرگی از غرب و جنوب آسیا بود. بعنوان نمونه قبل از استعمار هند به وسیلهٔ انگلیس، در زمان حكومت گوركانیان در هند كه ادامه دهنده پادشاهی تیموریان در هند بودند، فارسی زبان رسمی این پادشاهی گسترده بود. چنانكه نقل شده است زمانی كه شاه اسماعیل صفوی در ابتدای یكی از جنگ های خود قطعه شعری به زبان تركی آذربایجانی برای پادشاه عثمانی فرستاد، پادشاه عثمانی شعری فارسی را در پاسخ او، برای شاه اسماعیل پس فرستاد.
زبان فارسی هشتمین زبان پركاربرد در محتوا و درونمایه وب و بالاتر از عربی و تركی و سایر زبان های خاورمیانه است. همین طور ویكی پدیای فارسی از نظر تعداد مقالات در بین بقیه پروژه های بنیاد ویكی مدیا رتبه هجدهم را دارد.
زبانی با این همه پیشینه و امكانات نباید به حال خود رها شود. امید است با همت همه دوستداران و متولیان زبان فارسی، در آینده ای نه چندان دور زبان فارسی علاوه بر داشتن این افتخارها كه دومین زبان جهان اسلام و تمدن تاریخی اسلام و ایران است و جزو چهار زبان كلاسیك جهان نیز شمرده شود، حضور و تأثیر مثبت در پیشبرد دیپلماسی سیاسی ایران و حضور پررنگتر در عرصه های جهانی داشته باشد.
استادان و حافظان سخن
استاد سخن سعدی شیرازی زمانی كه در قرن هفتم هجری به گردش در جهان می پرداخت و بازگویی سروده های خود از زبان مردم جهان را به زبان فارسی می شنید، همزمان شگفت زده و شادمان می شد.
آوازه حافظ شاعر قرن هشتم هجری به اروپا رسید و گوته اندیشمند و ادیب آلمانی دیوان شرقی غربی را به پاسداشت حافظ نگاشت.
این نمونه ها بیان كننده قدرت فرهنگ و زبان است كه بر زور و فشار چیرگی داشته و خواهد داشت.
كسی از جهانیان نیست كه نام ایران را بشنود و آغازگر سخنانش یادآوری سروده ها، نام و مرام دست كم چند شاعر همچون فردوسی، سعدی، مولوی و حافظ نباشد.
منبع: آبی طرح
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب