تاریخ شفاهی موسیقی ایران؛

روایت استاد علی رستمیان از آواز و استادان پایور، شجریان و مشكاتیان

روایت استاد علی رستمیان از آواز و استادان پایور، شجریان و مشكاتیان آبی طرح: استاد علی رستمیان در گفت وگویی مفصل از چند دهه فعالیتِ جدّی خویش در موسیقی ایران و سال ها حضورِ خاطره ساز در کنار استادانی چون فرامرز پایور، جلیل شهناز، پرویز مشکاتیان و محمدرضا شجریان نکته های جذّابی بیان کرده است.


در موسیقی ما برخی چهره های موسیقایی بوده اند که با یک یا چند اثر به جامعه و اهل هنر معرفی شده اند و بعد از مدتی هم خواسته یا ناخواسته فروغِ نامشان رو به خاموشی گذاشته و در کنجِ فراموشی آرام گرفته اند؛ نه نامی از ایشان شنیده می شود، نه اثری تولید می کنند و نه حتی صدای ساز یا آوازشان به گوش می رسد؛ و همه‌ی اینها درحالی رخ می دهد که آن هنرمندان هنوز زنده اند و نفس می کشند. بررسیِ اینکه چرا در راه فعالیتِ هنرمندی موسیقی دان چنین فراز و نشیبِ پُرتضادی پیش می آید، احتیاج به مجالی دیگر دارد و از مبحث این سطور خارج است؛ اما آنچه به مبحث این چندِ خطی مقدمه گونه بازمی گردد، پرداختن به هنرمندی است که برخلافِ چنین هنرمندانی، از زمانی که نامِ خود را در فضای جدّی و حرفه ای موسیقی ایران نمایان ساخته است، تاکنون، نزدیک به چهار دهه حضوری پویا، پُررنگ و بااعتبار داشته است. سخن از استاد علی رستمیان است؛ خواننده، آهنگساز، مدرّس و ناشر موسیقی اصیل ایرانی.
استاد علی رستمیان در سال ۱۳۲۸ در زادگاهِ هنر، اصفهان زیبا، به دنیا آمده است. او از همان کودکی و نوجوانی مانند خیلی از اهل آن دیار، از موهبت خداوندیِ صدای خوش بهره مند بوده است و با سال ها کوشش، پشتکار و ایستادگی، نه تنها توانسته این موهبت را به خوبی حفظ کند، که آنرا در قالبِ آوازها و تصنیف هایی دلنشین به دیگر مردمانِ باذوقِ دوستدارِ هنر هم هدیه داده است.
این استاد آواز ایران طی سال ها فعالیت در موسیقی ایرانی، با بزرگان و استادان نامداری همکاری داشته و بنا بر این حافظه اش سرشار است از لحظه ها و خاطره های تکرارناپذیر و گرانبهای برآمده از همین همکاریهای پرارزش. او سال ها در کنار نامدارانی چون فرامرز پایور، جلال تاج اصفهانی، جلیل شهناز، حسن کسایی، اصغر بهاری، هوشنگ ظریف، پرویز مشکاتیان، محمدرضا شجریان، حسین فرهادپور، علیرضا افتخاری و محمود کریمی هنر آفریده و خاطره ساخته است؛ خاطره هایی که برای دوستداران موسیقی ایرانی و فرهنگ و هنر سرزمین عزیزمان هم شنیدنی و مغتنم است.
منوچهر نوذری گفت بالاخره می آیی خدمت خودمان!
جناب استاد رستمیان، برای ورود به بحث خوب است که بفرمایید علاقه‌ی شما به آواز و موسیقی از چه زمانی و چگونه شکل گرفته است؟
همان طور که می دانید، شکل گیری خیلی از علاقه مندی ها در دوران کودکی و نوجوانی رخ می دهد. منزل ما حیاط بزرگی داشت که معمولاً جشن های عروسی فامیل و همسایه ها در آنجا برگزار می شد. در این جشن ها ارکستر موسیقی هم که معمولاً موسیقی سنتی بود و خواننده داشت، برنامه اجرا می کرد. در آن زمان هفت هشت ساله بودم و درحالی که بچه های همسن و سال من معمولاً در آن جشن ها و مراسم ها سرگرم بازی و شیطنت بودند، من معمولاً می نشستم و اجرای آن ارکستر را نگاه می کردم و محو آن می شدم.
پس درواقع علاقه‌ی شما به موسیقی و آواز هم در تماشای همین اجراهای جشن های عروسی ریشه داشته است.
بله. به جز این، پدرم یک ضبط ریل خریداری نموده بود که هم رادیو بود و هم ضبط می کرد. من برنامه‌ی «گل های رادیو» را که ساعت یک و نیم تا دو بعدازظهر از رادیو پخش می شد، گوش می کردم و با همین دستگاه آنرا ضبط می کردم. بعد هم که به دبیرستان رفتم، در آنجا در بین هم کلاسی ها نوازنده و خواننده هم داشتیم و من هم کم کم تحت تاثیر دیگر بچه ها و با تشویق دوستان و معلمانم شروع کردم به خواندن. به یاد دارم که وقتی کلاس نهم بودم، قرار بود، مسابقه ای در رشته‌ی آواز در سطح استان اجرا شود. من سه سال در اصفهان اول شدم و در کنارِ برگزیدگان دیگر رشته های هنری مانند نقاشی و تئاتر هر سال ما را به اردوهای رامسر می بردند؛ اردوهایی که با حضور برگزیدگان رشته های مختلف هنری از سراسر ایران برگزار می شد. من در سال اولی که به اردوی رامسر رفته بودم، در آواز نفر سوم کشوری شدم و سال بعد، نفر دوم شدم و در سال سوم، در کشور نفر اول شدم. در آن سه سال، داوران آن مسابقات افرادی بودند، مانند آقای محمود کریمی، آقای حسین قوامی و گاه هم آقای حبیب الله بدیعی حضور داشتند. یک دوستی دارم به نام آقای خسرو چناریان که نابینا هستند.
ایشان از نوازندگان خوب ویلون هستند.
ایشان تقریباً یکی دو سال از من بزرگ تر هستند و در آن ایام ما با هم بودیم و ایشان در منزل ما می خوابیدند. آقای چناریان هم در همان سالِ آخر که من اول شده بودم، در مسابقات رشته‌ی ویلون اردوی رامسر اول شد. بنا بر این هر ۲ نفر ما را به رادیو ایران دعوت نمودند و گفتند که باید در برنامه‌ی بامداد جمعه‌ی رادیو موسیقی اجرا نماییم. یکی دو روز زودتر به رادیو رفتیم و در آنجا مرحوم جواد بدیع زاده از ما تست گرفت. من با همراهی ویلون آوازی در سه گاه خواندم و آقای بدیع زاده هم گفتند خیلی خوب است. ازاین رو به ما گفتند که روز سه شنبه یا چهارشنبه برویم، برای ضبط برنامه‌ی بامداد جمعه که گویندگان آن، آقای منوچهر نوذری و خانم ثریا قاسمی بودند. من و آقای چناریان به رادیو رفتیم و من در حضور تماشاچیانی که برای ضبط در استودیو حضور داشتند، آن آواز سه گاه را خواندم. خاطرم هست که وقتی از استودیو بیرون آمدم، آقای نوذری به من اظهار داشت: آقای رستمی با این چهچه هایی که زدی، بالاخره می آیی خدمت خودمان!
استاد خسرو چناریان این را هم باید بگویم که من در آن سنین به فوتبال بسیار علاقه مند بودم و مدتی دروازه بان بودم و البته ژیمناستیک هم کار می کردم. یک مرتبه در جریان ورزش بینی من به شدت شکست، طوری که بینی من نود درجه گردش کرد و گرفتار خونریزی بسیار شدیدی شد. این اتفاق سبب شد که من فوتبال را رها کنم و همان ژیمناستیک را پی بگیریم و در این رشته حتی تا قهرمانی کشوری هم پیش رفتم.
این حضور پُررنگ در ورزش هم به همان سالهای دبیرستان مربوط می شود؟
بله، همه مربوط است به دوره‌ی دبیرستان. از همان کلاس نهم که فوتبال بازی می کردم و ژیمناستیک را هم پیگیری می کردم، در کنار اینها موسیقی را هم همچنان ادامه می دادم، تا اینکه رفتم خدمت آقای جلال تاج.
تمام فامیل ما خواننده بودند
جناب استاد، قبل از اینکه به ماجرای کسب فیض جناب عالی از محضر مرحوم استاد تاج بپردازیم، به جهت اینکه بحث علاقه مندی و گرایش شما به آواز را کامل نماییم، دوست دارم، این را هم از شما بپرسم که آیا در بین اعضای خانواده تان هم بودند، افرادی که اهل موسیقی بوده باشند؟
بله! تمام فامیل ما خواننده بودند و در محافلی که داشتند، اغلب می خواندند؛ البته من در همه‌ی آن محافل شرکت نمی کردم. پدرم هم با نی آشنا بود و آواز می خواند، منتها نه به صورت حرفه ای. این را هم بگویم که با وجود اینکه خانواده ام اهل موسیقی بودند، اما با خواندنِ من به صورت حرفه ای مخالف بودند؛ چونکه پیش از انقلاب موسیقی به شکلی درهم شده بود و همین سبب شده بود که نگاه خانواده هم به موسیقی چندان خوب نباشد.
تا قبل از اینکه نزد استاد تاج بروید، گوشه های ردیف را چطور فرا می گرفتید؟
من در آن زمان برنامه‌ی «گل ها» را از رادیو ضبط می کردم و تلاش می کردم از طریق گوش و شنیدن، آوازها را حفظ کنم. گوینده‌ی برنامه هم اعلام می کرد که این برنامه در چه آواز یا دستگاهی اجرا شده است، مثلاً می اظهار داشت که این کار در سه گاه است؛ در این حد می دانستم. بعد که می رفتم، خدمت آقای تاج و برایشان می خواندم، از ایشان هم می پرسیدم که مثلاً این در چه آوازی است یا در چه دستگاهی است. البته باید توجه داشت که در آن زمان که ضبط در اختیار ما نبود که بتوانیم درس استاد را در کلاس ضبط نماییم، برای همین با وجود اینکه با بچه ها درس را تکرار می کردیم، گاهی هم یادمان می رفت. گاه هم پیش می آمد که استاد مثلاً وقتی این هفته ابوعطا را با یک شعری برای ما می خواندند و به ما درس می دادند، هفته‌ی بعد همین ابوعطا را با یک شعر دیگر برایمان می خواندند؛ چونکه پیش می آمد که آن شعر هفته‌ی پیش را یادشان می رفت و بنا بر این با یک شعر دیگر برایمان می خواندند. اما وقتی نزد آقای محمود کریمی رفتم، حتی اگر صد بار نزد ایشان می رفتیم و «شور» درس می گرفتیم، شعری که می خواندند، همان بود که برای همه‌ی شاگردان خوانده بودند؛ مثلاً برای آموزش یک گوشه همواره همین شعر را می خواندند: «آن را که غمی چون غمِ ما نیست، چه داند».
شما برای آموزش موسیقی محضر علی خان ساغری را هم درک کره اید؟
بله؛ نخستین استادِ من در موسیقی، علی خان ساغری بود که هم تار می زد و هم خواننده بود. پسرش، مرحوم سیروس ساغری، هم سنتور می زد که متأسفانه زود دارفانی را وداع گفت. آن زمان که من نزد علی خان ساغری رفتم، ایشان بسیار پیر بود و بنا بر این پس از مدتی خودِ ایشان به من پیشنهاد کردند که بروم خدمت آقای تاج. می گفتند صدای من دیگر آن چنان که باید نیست و شما بروید خدمت آقای تاج.
استاد علی خان ساغری بعد از دبیرستان هم تحصیلاتتان را در اصفهان ادامه دادید؟
من تا حدود سالهای ۴۹، ۵۰ در اصفهان بودم. از آنجایی که من دیپلم هنرستان داشتم، پس از آخرین اردوی رامسر، برای دوره‌ی فوق دیپلم در انستیتو تکنولوژی تهران پذیرفته شدم و به تهران آمدم. البته به جز تهران، در شیراز و یک جای دیگر هم که هنرستان فنّی بود و بچه ها بعد از تحصیل معلم می شدند، قبول شده بودم، اما به هر ترتیب من انستیتو تکنولوژی تهران را انتخاب کردم و در آنجا فوق دیپلم مکانیک گرفتم. بعد هم گفتند که باید دو سال برای سربازی به تبریز بروم و در آنجا ۲ سال درس بخوانم تا لیسانس بگیرم. اما من به سبب مشکلات خانوادگی، دیگر ادامه تحصیل ندادم و از آنجایی که پدرم پیمانکار راه سازی و آسفالت جاده ها بودند، همین که فوق دیپلمم را گرفتم، از سال ۱۳۵۲ نزد پدرم رفتم و مشغول به کار شدم. البته چون در آن زمان خرید دوره‌ی سربازی هم امکان پذیر بود، دوره‌ی سربازی را هم خریدم و تا سال ۶۱ حدود ۱۰ سال با علاقه مندی بسیار با شرکت پدرم همکاری می کردم. ما در جادّه سازی برای شهرکرد و حومه فعالیت می کردیم. باور کنید روزی پانصد کیلومتر رانندگی می کردم؛ ۲۵۰ کیلومتر مسیر رفت تا شهرکرد و حومه و ۲۵۰ کیلومتر مسیر برگشت به اصفهان. در همان زمان هم گاه با رادیو همکاری می کردم و برخی آهنگ ها را در رادیو می خواندم، اما همچنان نگاه جدّی به فعالیت حرفه ای در موسیقی نداشتم، تا اینکه در سال ۱۳۶۱ که استاد تاج چشم از جهان فرو بست و آقای شجریان به اصفهان آمد، من با ایشان آشنا شدم و در محفلی در حضور ایشان آوازی خواندم.
شما از چه سالی نزد استاد تاج تشریف بردید؟
من از حدود سالهای ۴۶، ۴۷ به بعد به صورت متناوب، نه دائم، نزد استاد تاج می رفتم.
یعنی به این صورت نبود که در کلاس استاد ثبت نام کنید؟
چرا؛ اتفاقاً ثبت نام کرده بودم و کلاسمان هم در ساختمان تلویزیون، واقع در چهارباغ بالا، کوچه‌ی هدایت برگزار می شد که گاه آقای افتخاری هم می آمد. یک مدتی هم منزل استاد می رفتم که در خیابان آذر، کوچه‌ی تاج واقع شده بود.
استاد تاج بی هیچ تکلّفی برای همه آواز می خواند
جناب استاد، می شود آنچه از طرز برخورد مرحوم استاد تاج با شاگردانشان به چشم خودتان دیده اید، بیان بفرمایید؟
به خاطر دارم که آقای تاج هر شخصی را که به کلاس وارد می شد، بسیار تشویق می کردند. مدتی در فرهنگسرای ارسباران برنامه ای با عنوان «آیین آواز» به همت آقای علی شیرازی برگزار می شد که خواننده های جدید و جوان می آمدند و اجرا می کردند. در یکی از شب هایی که این برنامه در آنجا برگزار می شد، آقای فریدون شهبازیان، خانم معصومه مهرعلی، آقای حمیدرضا نوربخش و شاید هم آقای علی جهاندار (مطمئن نیستم) حضور داشتند و بحث می کردند بر سر اینکه چرا این برنامه بدون آزمون اجازه می دهد، افراد بیایند، روی صحنه و بخوانند. در آن شب میکروفون را به من هم دادند تا نظرم را بیان کنم؛ آقای بیژن بیژنی هم کنار دست من نشسته بودند. من آن شب گفتم که مطلبی را از قول آقای تاج می گویم. ما وقتی خدمت آقای تاج می رفتیم، شاگردهایی بودند که هیچ چیزی از آواز نمی دانستند اما استاد آنان را تشویق می کردند و وقتی آن شاگرد می خواند، به او می گفتند «آفرین! آفرین پسرم! خوب خواندی! اما این جوری بخوان». بعد رو کردم به خانم مهرعلی و گفتم که شما یادتان می آید که آقای شجریان چه می گفت؟ آقای شجریان می اظهار داشت که خانم هایی که در آشپزخانه دارند، کارهای روزانه شان را انجام می دهند هم باید با ردیفِ موسیقی آشنا شوند؛ چونکه شنونده وقتی با ردیف آشنا باشد، بیشتر از موسیقی لذت می برد. من آن شب این مطالب را مطرح کردم تا از قول تاج بگویم که آقایان ایراد نگیرید؛ این بچه هایی که می آیند و در آنجا می خوانند، این برنامه می تواند برایشان یک سکوی پرواز باشد. این را هم گفتم که من در خیلی از جلسه های این برنامه حضور داشته ام و در موارد بسیاری دیده ام که بچه ها خیلی خوب خوانده اند. باید این بچه ها را تشویق کرد، چونکه این برنامه که جایی نیست که طرف بخواهد اجرایش را نوار کند و بفروشد یا از تلویزیون پخش کند و کسب درآمد کند! چند نفر نشسته اند و همه هم فنّی هستند و آن جوان هم وقتی در این برنامه می خواند، تشویق می شود. به هر حال نمی دانم داستان چه بود که آن آقایان آن قدر ایراد می گرفتند، شاید می خواستند شیرازی را بکوبند! بگذریم.
استادان جلال تاج اصفهانی و حسن کسایی کمی هم از خُلق و خوی استاد تاج بیان بفرمایید.
از خصوصیات اخلاقی ایشان یکی این بود که آقای تاج بسیار ریلکس بودند و هرجا که میهمان می شدند، بی هیچ تکلفی برای آن میزبان و اهلِ خانه اش می خواندند. ایشان اشعار بسیاری حفظ بودند و در بداهه خوانی بسیار قوی بودند. مشهور است که گفته اند مثلاً وقتی استاد در حال خواندن بود و ناگهان آقایی از در وارد می شد، استاد تاج هم شعری را که می خوانده، به مناسبت ورود آن شخص عوض می کرده و می خوانده که «از در درآمدی و من از خود به در شدم». همینطور گفته اند که زمانی خانم آفت و آقای گلپا به اصفهان رفته بودند و برای شب جایی میهمان بودند که استاد تاج هم حضور داشته است. در آن مجلس، استاد تاج به مناسبت حضور خانم آفت شعری را می خوانند که در آن «آفتِ جان» به کار رفته بوده است. یا اینکه استاد تاج می رفتند به نانوایی و در آنجا یک آواز هم برای شاطر می خواندند. کلاً آقای تاج آدم بسیار خاصی بودند.
استاد شجریان اظهار داشت که دلم می خواهد همه‌ی برنامه های گل هایی که خوانده ام پاک شود!
از چه زمانی نزد مرحوم استاد محمود کریمی به فراگیری آواز پرداختید؟
از آنجایی که من با آقای کریمی آشنا بودم، در سال ۵۸ خدمت ایشان رفتم. ایشان در منزلشان برای من می خواندند و من ضبط می کردم و این برنامه تا سال ۶۲ ادامه داشت. در اردیبهشت ۶۲ نخستین جلسه‌ی کلاس آواز ما با آقای شجریان اجرا شد. در آن جلسه وقتی من خواندم، ایشان از من پرسید که شما الآن نزد چه کسی کار می کنید؟ من هم گفتم که هم اکنون ماهی یک مرتبه می آیم خدمت آقای کریمی. آقای شجریان گفتند که آقای کریمی معلم بسیار خوبی است، اما شما صدایت به شکلی است که باید با یک خواننده‌ی حرفه ای کار کنید. آقای کریمی یک نوع «هو» ای در صدایش بود [استاد رستمیان در اینجا نحوه‌ی ادای این «هو» در تحریرهای مرحوم کریمی را اجرا می کند.] که برای من که تحریرهایم چکشی یا به قول آقای شجریان استخوانی است، چندان متناسب نمی بود. بنابراین، ایشان گفتند که معمولاً دوشنبه ها کلاس دارند و من هم به کلاس ایشان بروم. من هم بسیار خوشحال شدم و به کلاس ایشان که اوایل به صورت تک نفره برگزار می شد، رفتم و استفاده کردم. حتی صدای ایشان را هم ضبط کرده ام که در آغاز کلاس می گویند امروز، ۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۲ است که آقای رستمیان به منزل ما آمده است. این را هم بگویم که آقای شجریان به من گفتند که چون شما قبلاً ردیف را کار و تکمیل کرده اید، دوره‌ی عالی (شیوه خوانی) برای شما خیلی خوب خواهد بود.

شیوه‌ی آموزش مرحوم آقای شجریان چگونه بود؟
ایشان سر کلاس حرفی به من زد و اظهار داشت که «من [یعنی آقای شجریان] از سال ۵۹ به بعد خواننده ام! سیصد تا برنامه گلها اجرا کرده ام اما دلم می خواهد همه‌ی آنها پاک شود!» تغییر و تحول در صدای ایشان در مقایسه‌ی دوره‌ی پیش از انقلاب با پس از انقلاب کاملاً محسوس است؛ یعنی فرم خواندن آقای شجریان در دوره‌ی پس از انقلاب کاملاً عوض شده است. ایشان به من اظهار داشت که شیوه‌ی ما در کلاس، شیوه‌ی مکتب اصفهان و آقای حسین طاهرزاده است و من این شیوه را با شما کار می کنم. خب بنده هم شروع کردم به فعالیت تا اینکه کم کم این دوره تبدیل شد به دوره‌ی «مرکّب خوانی» که انتخاب غزل و جمله بندی را هم شامل می شد. در این دوره‌ی مرکّب خوانی هم چند نفر دور هم جمع می شدیم: من، آقای محسن کرامتی، آقای ایرج بسطامی، آقای قاسم رفعتی، آقای علی جهاندار و یک آقای ملک نامی بود که او هم به کلاس می آمد. ما چند نفر از ساعت پنج بعدازظهر تا ساعت ۱۰ شب در منزل آقای شجریان در تهران پارس دور هم می نشستیم و کار می کردیم.
استاد پایور خانواده ام را راضی کرد تا بتوانم خوانندگی را پی بگیرم
جناب استاد رستمیان، یکی از بزرگان موسیقی ما که شما هم با ایشان همکاریهای پُرشمار و خاطره انگیزی داشته اید، مرحوم استاد فرامرز پایور هستند. درباره‌ی آشناییتان با استاد پایور هم بفرمایید.
در حدود سال ۱۳۶۳ من با استاد پایور آشنا شدم. ایشان برای سرپرستی هنرستان شبانه‌ی موسیقی اصفهان، به اصفهان می آمدند و معلمان را تعیین تکلیف می کردند. آشنایی من با ایشان سبب شد که ایشان به منزل ما تشریف بیاورند و بعد از آن هم همیشه برای خواب به منزل ما تشریف می آوردند و معمولاً آقایان مهرداد دلنوازی و سعید ثابت هم همراه ایشان می آمدند. در همان زمان که هنرستان شبانه تشکیل شده بود و استاد پایور برای انتخاب استادانِ هنرستان از افراد امتحان می گرفتند، به من گفتند که ما می خواهیم برای استادان بزرگی مثل آقای صبا و آقای کریمی و دیگر دوستان مراسم تجلیل برگزار نماییم و چون شما شاگرد آقای کریمی بوده اید، می خواهیم که همراهی کنید تا مجلس تجلیل ایشان اجرا شود. این بود که مجلس تجلیل استاد محمود کریمی حدود یکی دو ماه پس از درگذشت ایشان (اسفند ۱۳۶۳) در منزل ما که گنجایش برگزاری مراسم هایی با حدود سیصد نفر را داشت، اجرا شد. ما در همین خانه مراسم عروسی خواهرم و هم خواهرخانمم را برگزار کرده بودیم. این را از این جهت گفتم که در اوایل انقلاب ارشاد اصفهان برای برگزاری مراسم تجلیل مجوز نمی داد. برای مراسم تجلیل استاد کریمی هم به دنبال جایی بودند که من پیشنهاد دادم این مراسم را در منزل ما برگزار کنند. آقای پایور خیلی سخت با هر شخصی آشنا و صمیمی می شد، اما خب ایشان از نظر اخلاقی از بنده خوششان آمده بود و باتوجه به آشنایی بنده با آقای پایور، پیشنهاد مرا پذیرفتند. در آن مجلس که استاد الهی قمشه ای، آقای حسن کسایی، آقای علیرضا افتخاری، آقای علی اصغر شاهزیدی و حدود پنجاه شصت نفر از هنرجویان حضور داشتند، من یک آواز ابوعطا خواندم که استاد پایور از این آواز بسیار خوششان آمد. آقای الهی قمشه ای هم در همان مجلس درباره‌ی شعری که من از سعدی خواندم (خبر از عشق ندارد که ندارد یاری...) و هم درباره‌ی سعدی و همینطور در تعریف از نواختن و مضراب های آقای پایور حدود یک ساعت صحبت کرد که آثار و کاست این مراسم موجود است؛ خلاصه ایشان آواز مرا تأیید کرد و از آن بسیار تعریف کرد. اخیراً هم در مراسم رونمایی از آلبوم «حافظ خوانی» که در کاخ نیاوران برگزار شد، من همه‌ی اینها را با مدرک گفتم و مثلاً صدای آقای الهی قمشه ای را پخش کردم که می گوید امشب منزل آقای رستمیان هستیم و از آواز و ساز استفاده کردیم. خلاصه، آقای پایور در آنجا به من پیشنهاد دادند که شما نمی خواهید کار جدّی موسیقی انجام بدهید؟ من گفتم خانواده‌ی من (هم خانواده‌ی پدری و هم خانمم و خانواده اش) با این کار مخالف هستند. اما استاد گفتند که من با ایشان صحبت می کنم.
علت مخالفت خانواده با این که شما به صورت حرفه ای کار آواز و خوانندگی را دنبال کنید، چه بود؟
ببینید، من شغلِ خوبی داشتم و اعضای خانواده، مخصوصاً پدرم نگران بودند که اگر من به صورت حرفه ای به کار موسیقی بپردازم، این احتمال وجود دارد که شغل خودم را رها کنم؛ و البته همین اتفاق هم رخ داد! و من از سال ۱۳۶۵ شغلم را ترک کردم و از سال ۱۳۷۰ هم به جهت اینکه فرزندانم تحصیلات خویش را در موسیقی پی بگیرند و در کار موسیقی باشند، همراه با خانواده به تهران آمدم. جالب اینکه در همان اواسط دهه‌ی شصت، آقای پایور به من گفتند که آقا، همه دوست دارند بچه هایشان دکتر و مهندس شوند؛ شما نمی خواهید بچه هایتان در کار موسیقی وارد شوند؟ من به ایشان گفتم که اتفاقاً محمدرضا دارد با یکی از شاگردان شما (آقای رضایی) سنتور کار می کند و خودم هم که دارم با عبدی (عبدالرضا رستمیان) سه تار کار می کنم. آن زمان دخترم (آوا رستمیان) هنوز به دنیا نیامده بود.

استاد پایور چگونه توانستند خانواده‌ی شما را نسبت به موافقت با فعالیت هنریتان راضی کنند؟
استاد پایور از تهران که به اصفهان می آمدند، معمولاً شام یا ناهار نزد ما می ماندند؛ اما یکی از روزهایی که داشتند از تهران به اصفهان می آمدند، به من تلفن زدند و گفتند که من منزل شما نمی آیم و درعوض شما همراه با خانواده‌ی خودتان و خانواده‌ی خانمتان بیایید به هتل عباسی. ما هم به اتفاق خانواده ها برای ناهار رفتیم به هتل عباسی. پس از صرف ناهار استاد پایور با هر دو خانواده صحبت کردند و به هرترتیب پدر من و پدرخانمم موافقت کردند که بنده یک کار موسیقایی بخوانم تا بدین ترتیب، آن کار که همان آلبوم «چهارباغ» است، ضبط شود. استاد پایور گفتند که «من پس از انقلاب هنوز هیچ کاری انجام نداده ام اما برای این کاری هم که با صدای آقای رستمیان ضبط می نماییم، هیچ مبلغی نمی گیرم.» من در همه‌ی مصاحبه هایم این را اشاره کرده ام که ایشان برای آن کار، یک ریال از من دریافت نکردند. حتی پس از اجرای آلبوم «چهارباغ» هم چندین بار به ایشان اصرار کردم که مبلغی را از من بپذیرند، اما ایشان بسیار قاطع بودند و گفتند که من یک مرتبه گفته ام که برای این کار پولی نمی گیرم، پس پولی هم نخواهم گرفت. این درحالی بود که آقای پایور در آن آلبوم هم تکنوازی کرده بودند و هم سرپرستی گروه را برعهده داشتند و به جز این، ما سه ماه هم در منزل ایشان تمرین می کردیم و در کل زحمت بسیاری کشیده بودند. به هر حال ایشان هیچ مبلغی را نگرفتند اما گفتند که دستمزد بقیه‌ی اساتیدی که در آن کار حضور داشتند، این مبلغ می شود. البته آن موقع میزان دستمزدها هم بسیار پایین بود.
دست هایی در کار بود تا نخستین آلبومم خوب پخش نشود
بنابراین، آلبوم «چهارباغ» اولین آلبوم موسیقی است که با صدای شما انتشار یافته است.
بله؛ آلبوم چهارباغ منتشر گردید و باوجود اینکه دست هایی درکار بود که این آلبوم خوب پخش نشود، بسیار هم از آن استقبال شد.
علت پخش و توزیع ضعیف این آلبوم چه بود؟
علتش را نمی توانم بگویم چون باید از برخی افراد نام ببرم. خلاصه اینکه عده ای به دنبال این بودند که این آلبوم شنیده نشود. البته باید توجه داشت که در این آلبوم شماری از بزرگان موسیقی ما در کنار بنده حضور داشتند و از آن سو عدّه ای هم به دنبال این بودند که با این بزرگان کار کنند، اما آقای پایور با آنان همراهی نمی کرد و مخالفت می نمود. به هرترتیب این آلبوم حتی یک سالی هم در توقیف ماند؛ چونکه ما آنرا سال ۶۴ ضبط کردیم، اما سال ۶۵ پخش گردید. با همه‌ی اینها بسیار از این آلبوم استقبال شد و توانست جای خویش را در دل مردم باز کند. حتی آن شخصی که مسئولیت پخش این کار را برعهده داشت، به من گفته بود که نمی دانم چرا پخش این کار را به من سپرده اند؛ چونکه من بودجه‌ی پخش حدود سه هزار کاست را داشتم، درحالی که این آلبوم می بایست در آن زمان با پنجاه هزار کاست در بازار پخش می شد.
جناب استاد، چه شد که به فکر ورود به عرصه‌ی تولید و نشر موسیقی افتادید؟
من در سال ۱۳۶۵ سهام شرکتم را فروختم و چنانکه پیش تر گفتم، در سال ۷۰ هم به جهت اینکه فرزندانم در رشته‌ی موسیقی تحصیل و کار کنند، به تهران آمدم. پسرهایم وارد هنرستان موسیقی شدند؛ محمدرضا نوازندگی سنتور را دنبال کرد و عبدی هم نوازندگی تار را پی گرفت. در کنار این، آلبوم چهارباغ هم که انتشار یافت، دارای کیفیتِ صدایی متفاوتی بود که طبیعی است که این مسئله نمی توانست مطلوب من باشد. به همین دلیل، آقای شجریان هم مرا تشویق کردند که یک شرکت موسیقی تأسیس کنم تا خودم بتوانم آثار موسیقایی را با کیفیتی مطلوب تولید کنم. بدین ترتیب من هم در کار موسیقی سرمایه گذاری کردم و شرکت «چهارباغ» را تأسیس کردم.
بعد از آلبوم چهارباغ هم همکاری موسیقیایی شما با مرحوم استاد پایور ادامه یافت. از ادامه‌ی این همکاری خجسته بفرمایید.
بعد از «چهارباغ»، آلبوم بعدی من، «مویه» بود که آن هم با همکاری استاد پایور شکل گرفت. در این آلبوم استاد جلیل شهناز، آقای ناصر فرهنگفر و آقای مهرداد دلنوازی که تنظیم کننده‌ی کار بود و آقای پایور ایشان را به من معرفی کرده بود، حضور داشتند. پس از «مویه» هم آلبوم «خزان عشق» را کار کردم. همچنان که پیشتر اشاره کردم، از آنجایی که در رادیو با آقای جواد بدیع زاده آشنا شده بودم و با ایشان خاطراتی داشتم، آلبوم «خزان عشق» را هم به یاد ایشان کار کردم. در سال ۱۳۷۳ هم باردیگر با آقای پایور همکاری کردم و آلبوم «حکایت دل» را کار کردیم. در همین آلبوم «حکایت دل» تصنیفی به همین نام با آهنگسازی استاد پایور وجود دارد که چهارده دقیقه است. از شور آغاز می شود و به چهارگاه و سه گاه و ماهور و دشتی و همایون می رود. این تصنیف، از نوع مرکّب خوانی است و خواندنش هم کار دشواری می باشد. این تصنیف را ما در سال ۱۳۷۴ در تالار وحدت به مدت سه شب در کنسرت هم اجرا کردیم. البته در این فاصله، آلبوم های دیگری هم کار کرده بودم؛ آثاری مانند «یوسف کنعان» یا «واله و شیدا» که آهنگسازی آنها را خودم انجام داده ام.
ظرف پنج دقیقه می توانم بر روی هر شعری از حافظ آهنگ بسازم
همچنان که اشاره کردید، شما در برخی از آلبوم هایتان افزون بر خوانندگی، آهنگسازی کار را هم برعهده داشته اید؛ گرایشتان به آهنگسازی چگونه پدید آمده است؟
من در همان سال هایی که آقای خسرو چناریان منزل ما بود، هفت هشت سال ویلون کار می کردم و نوازندگی این ساز را از او فرامی گرفتم؛ اما به سبب اینکه ایشان نابینا هستند، با نُت درس نمی دادند و به همان شکلِ گوش دادن (گوشی) با هم کار می کردیم. البته من هم گوش موسیقایی خوبی داشتم. در حدود سال ۵۸ هم نوازندگی تار را نزد مرحوم منصور سینکی فرامی گرفتم. بعد هم که با آقای شجریان آشنا شدم و بدین واسطه آقای پرویز مشکاتیان هم به منزل ما می آمدند، مدتی هم از ایشان سه تار را فرامی گرفتم. ایشان در محافل خصوصی بیشتر سه تار می زدند تا سنتور. افزون بر این، فراگیری نوازندگی سه تار را همینطور مدتی با آقای کیوان ساکت و مدتی با آقای جلال ذوالفنون ادامه دادم. این را باید بگویم که قصدم از نوازندگی، این نبود که بخواهم به صورت حرفه ای نوازندگی کنم؛ برای دل خودم این سازها را فرامی گرفتم تا موقع خواندن بدانم از چه کوکی شروع کنم و البته همین، در کار خوانندگیم بسیار مؤثر بوده است. من همیشه به شاگردانم این را گفته ام که از همان کودکی بسیار موسیقی گوش می داده ام و همین گوش دادن های فراوان سبب شده که بتوانم در ساخت آهنگ هم گام بردارم. آلبوم «حافظ خوانی» هم که اخیراً پخش شده، ششمین یا هفتمین آلبومی است که خودم آهنگسازی آنرا انجام داده ام. این را می توانم بگویم که شما هر شعری را از حافظ به من بدهید، می توانم پنج دقیقه‌ی بعد برای آن آهنگ بسازم. البته نمی گویم که حتما بلافاصله آهنگ خوبی خواهد شد؛ اما بر روی آن کار می کنم تا بعد از یکی دو ماه تبدیل به اثری شود مانند همین آلبوم های «حافظ خوانی ۱ و ۲».
رونمایی آلبوم حافظ خوانی ۱ باز هم باید بگویم که آقای پایور واقعاً از همه لحاظ خاص بودند. شاید آهنگسازهای دیگر خوششان نمی آمد که منِ خواننده، آهنگ بسازم، اما آقای پایور می گفتند که هر کاری را که می سازی، بیاور تا گوش کنم. آلبوم «کوی جانان» که خودم آهنگ هایش را ساخته بودم، آهنگی دارد در «شورِ دو» [منظور از «دو»، نُت دو است.] با این شعر: «در وفای عشق تو مشهور خوبان چو شمع» [استاد شعر را با ملودی می خوانند]؛ تا آخر تصنیف که هشت نُه بیت است، ریتم مدام عوض می شود و بسیار متنوع است. وقتی قرار شد در تالار وحدت کنسرت بدهیم، استاد پایور به من گفتند که ما این تصنیفِ شما را هم در رپرتوآر کنسرت قرار می دهیم. من هم با این که تعجب کردم اما بسیار خوشحال شدم. خاطرم هست که وقتی برای تمرین کنسرت در دفترِ ایشان دور هم نشسته بودیم (اول به صورت تک نفره تمرین می کردم و بعد، با گروه)، آقای پایور که معمولاً خودشان پذیرایی می کردند و چای یا نسکافه می آوردند، در آشپزخانه بودند. در همین حال آقای دلنوازی با تعجب به آقای هوشنگ ظریف اظهار داشت که بالای نُتِ این تصنیف نوشته شده: «آهنگساز: رستمیان؟!». آقای پایور این را شنیدند و گفتند که بله، این آهنگ را آقای رستمیان ساخته و ما می خواهیم از آن در کنسرت استفاده کنیم؛ چونکه وقتی شورِ سُل را می خواند و می رویم به شورِ دو (سلمک و قرچه)، من در شورِ دو آهنگ نداشتم و دیدم این تصنیف بسیار زیبا است و تصمیم گرفتم این را در آن بخش شورِ دو اجرا نماییم. به هر ترتیب این هم خاطره ای بود که به ذهنم رسید و باید می گفتم.
در این کنسرت که استادان جلیل شهناز و اصغر بهاری حضور نداشتند؟
نه؛ نوازندگانی چون آقای حسن ناهید (نی) و هوشنگ ظریف (تار) حضور داشتند. این را باید اشاره کنم که پیش از انقلاب مرسوم بود که هنگام ضبط، اعضای گروه همه با هم در استودیو می نواختند و کار ضبط می شد، اما الآن هر یک از نوازنده ها تک تک می نوازند و کارشان ضبط می شود و در انتها همه را با هم میکس می کنند. ما هم در آلبوم چهارباغ، سه ماه همراه با اعضای گروه «اساتید» به صورت دسته جمعی و هم زمان آهنگ ها را در منزل آقای پایور با هم تمرین می کردیم، اما وقتی که برای ضبط به استودیو رفتیم، نشد که به صورت هم زمان ضبط نماییم. دلیلش هم این بود که آقای پایور نُتسیت (از روی نُت می نواخت) بود؛ جمله به جمله می زد و اعضای گروه هم جمله ها را حفظ می کردند و می زدند. اما در استودیو نشد این کار را بکنیم؛ چونکه آقای جلیل شهناز، آقای اصغر بهاری یا آقای محمد موسوی (اعضای گروه اساتید) نُت نمی دانستند. آقای ایرج حقیقی (صدابردار) اظهار داشت که الآن مد شده که ما نوازندگی تک تک نوازنده ها را جداگانه ضبط می نماییم و بعد همه را با هم میکس می نماییم. اتفاقاً آقای پایور از اینکه ضبط نوازنده ها تک تک صورت گرفت، خوششان آمده بود و می گفتند چه روش خوبی است!
استاد فرامرز پایور به هر ترتیب در «حکایت دل» دیگر این مسئله نبود، چونکه آقای ناهید و آقای ظریف نُت می دانستند و از این دید مشکلی نبود. درباره‌ی آقای شهناز این را هم بد نیست بگویم که آقای پایور همیشه به من می گفتند که وقتی شما با آقای شهناز برای ضبط به استودیو می روید، هرچه ایشان نواخت را ضبط کنید. خب آقای شهناز حال خاصی داشت و مثلاً وقتی قرار بود که برای شروعِ یک ساز و آواز پنج دقیقه ساز بزنند و بعد من آواز بخوانم، ایشان تا شروع می کرد به نواختنِ چهارمضراب، گاه تا دَه پانزده دقیقه ساز می زد. استاد پایور می گفتند که یک وقت به ایشان نگویی که کوتاه تر ساز بزند؛ بگذار هرچه بخواهند ساز بزنند و بعد صدای ساز ایشان را بیاور تا من گوش کنم. آقای پایور علاقه‌ی فراوانی به آقای شهناز داشتند. البته من از آقای شهناز اجازه گرفتم و با پرداختِ هزینه‌ی این کارها، آنها را در چارچوب آلبومی جداگانه منتشر کردم. آلبوم «دفتر تار» دربردارنده‌ی همین چهارمضراب های طولانی آقای شهناز است که در آلبوم های مختلف نواخته اند. مثلاً در آلبوم «مویه» ایشان دو چهارمضراب ۱۰ دقیقه ای زدند، اما از آنجایی که ما یک چهارمضراب سه دقیقه ای می خواستیم، از ایشان خواهش کردیم و ایشان باردیگر این چهارمضراب را نواختند. البته من مجموعه آلبوم های ساز و آوازِ «دفتر تار و آواز» را هم با آقای شهناز کار کرده ام. ضبط این آلبوم ها از سال ۷۹ شروع شد و تا سال ۸۱ ادامه داشت که چون در این زمان دست آقای شهناز لرزش پیدا کرد، دیگر ادامه ندادیم. البته پسر آقای شهناز پیشنهاد داده بود که این کارها را به صورت تصویری ضبط نماییم که این کار صورت نگرفت.
علتش چه بود؟
ببینید، آقای شهناز می گفتند که چندان راغب نیستند و این را هم بیان می کردند که به جز یک کار که پیش از انقلاب در تلویزیون با ایرج ضبط کرده بودند، کار تصویری دیگری نداشته اند. راستش تصویریِ این کار به دل خود من هم چندان نمی نشست، چون می بایست جایی را می گرفتیم و جلو دوربین می نشستیم و این، شاید کار را از آن حسّ و حال اصیلش دور می ساخت. گذشت تا اینکه در شبکه‌ی چهار، آقای مؤمنی پیشنهاد نمود که ما می خواهیم سه برنامه‌ی تصویری ضبط نماییم تا از شبکه‌ی چهار پخش شود. در نتیجه سه ساز و آوازِ نیم ساعته‌ی تصویری با آقای شهناز ضبط کردیم که یکی دو بار هم پخش گردید، اما بعد جلو پخش آنرا گرفتند و دیگر پخش نشد.

خلاصه به جز آثاری که تابحال نام برده ام، آلبوم های دیگری هم در این سال ها کار کرده ام. «دل من» و «نوبهار» که با همراهی استاد شهناز اجرا شده، از جمله‌ی این آلبوم ها است. با خانم سوسن اصلانی (دهلوی) هم ۲ آلبوم کار کرده ام؛ یکی «کنسرت راست پنجگاه» و دیگری «بوی پرچین» که این آثار را در ترکمنستان و تالار وحدت به صورت کنسرت هم اجرا کردیم. در سال ۷۴ هم آلبوم «جام عشق» را اجرا کردم. همینطور آلبوم هایی را با نوید قزوینه و پیمان خازنی، کارکردم و دو آلبومِ «ماه فلک» و «نغمه‌ی نوروزی» را هم با همکاری نوید دهقان کار کردم که بازخوانی آثاری است از استاد بنان.
آثاری که در خارج از ایران پخش می شود اما در ایران، خیر!
در صحبت هایتان به تولید مجموعه آلبوم های «حافظ خوانی» اشاره فرمودید؛ چه شد که به فکر آهنگسازی بر روی غزل های حضرت حافظ افتادید و نسبت به تولید این مجموعه اقدام کردید؟
من تا آخر دهه‌ی هشتاد آلبوم های مختلفی را با آهنگسازان مختلف کار کرده بودم، اما رفته رفته می دیدم آهنگ هایی که برایم می آورند تا بخوانم، دیگر چندان به دلم نمی چسبد. بنا بر این از حدود سال ۹۰ به این فکر افتادم که پنجاه غزل از حافظ را انتخاب کنم و برای آنها آهنگ بسازم و خودم هم آنها را اجرا کنم. تابحال «حافظ خوانی ۱ و ۲» انتشار یافته و هم اکنون هم مشغول ضبط سومین مجموعه از «حافظ خوانی» هستم. البته این نکته را هم باید اشاره کنم که برخلاف «حافظ خوانی ۱ و ۲» که آنها را با ارکستر بزرگ ضبط کرده ام، این سومین آلبوم را با ارکستری کوچک تر در حد سه ساز ضبط می کنم. من برای آن دو آلبوم حتی یک هفته با گروه به شیراز رفتیم و هفت هشت تصنیفِ آنرا در حافظیه و محل های دیگری در شیراز به صورت تصویری هم ضبط کردیم. آن ۲ آلبوم بسیار پُرهزینه تولید شد و در شرایطِ امروز که دیگر سی دی به کلی به کنار رفته و به ناچار باید آثار را از راه سایت هایی چون بیپ تونز پخش کرد، دیگر صرفه ندارد که بخواهم با ارکستر بزرگ کار را ضبط کنم. جالب اینکه به من اطلاع داده اند که چند شبکه‌ی ماهواره ای این آثار تصویری بنده را پخش کرده اند و این، درحالی است که آثاری را که با این همه زحمت و صرف هزینه تولید می نماییم، در ایرانِ خودمان پخش نمی گردد. حتی بعد از پخشِ آثار من از یکی از شبکه های ماهواره ای چندین نفر به من زنگ زدند و گفتند این کارهای شما آبروی آن شبکه را خریده است، چونکه آن شبکه به صورت معمول کارهای بدی پخش می کند.
شجریان می خواست که مشکاتیان فقط با او کار کند / می گفتند که پایور ارتشی است!
یکی دیگر از بزرگانی که شما با ایشان هم همکاریهای خاطره انگیزی داشته اید، مرحوم استاد پرویز مشکاتیان است. از همکاریتان با استاد مشکاتیان هم بفرمایید.
در همان دهه‌ی هفتاد، با پرویز مشکاتیان و گروه «عارف» هم کنسرت برگزار کردم. در سال ۷۷ پنج شب در اهواز کنسرت دادیم و بعد هم تمرین کردیم و در سال ۷۹ آلبوم «کنج صبوری» را به آهنگسازی آقای مشکاتیان ضبط کردیم که البته در سال ۸۰ منتشر گردید. آقای مشکاتیان خیلی کم کار بود. من حتی در همین سالهای اواخر عمرش هم بارها به او اصرار می کردم که کار بسازد و ادامه دهد؛ نه اینکه با من کار کند؛ با هر خواننده ای؛ فقط می خواستم که کار کند. اما می اظهار داشت که اوضاع نامحرم است و من کار نمی کنم. واقعاً حیف شد که پرویز از دست رفت. او یکی از برجسته ترین آهنگسازان ایران بود و خصوصیات خاصی هم داشت. آقای پایور قطبی بودند در موسیقی ما و اخلاق و جایگاه خاص خودشان را هم داشتند؛ آقای مشکاتیان هم همین گونه بودند و اخلاق و جایگاه خاص خودشان را داشتند.
در کنار استاد پرویز مشکاتیان روحیات و خُلق و خوی آقای مشکاتیان چگونه بود؟
می دانید که آقای مشکاتیان داماد آقای شجریان بود و بعد هم اختلافاتی بینشان پیش آمد. آقای شجریان اجازه نمی دادند که پرویز مشکاتیان با هر شخصی کار کند و می گفتند که فقط باید با خود ایشان کار کند. بعد هم که اختلافات پیش آمد، آقای مشکاتیان با آقای بسطامی چندین کار انجام داد و بعد هم یک کار با علی جهاندار و یک کار هم با حمیدرضا نوربخش و یک کار هم با علیرضا افتخاری انجام داد. اما باید توجه داشت که پرویز مشکاتیان پس از آقای شجریان و آقای بسطامی اگر کاری هم می کرد، به صورت «تک آلبوم» بود و دیگر این طور نبود که مانند آثاری که با شجریان یا بسطامی کارکرده بود، دنباله دار بوده باشد. من هم بسیار به او می گفتم که بگذار کارهایت ضبط شود، اما می گفت اوضاع نامحرم است. پرویز مشکاتیان آدم قُد و یک دنده ای بود. روحیاتش کاملاً با روحیات فرامرز پایور متفاوت بود. اگر شما به فرض ساعت پنج با آقای پایور قرار داشتید، اما پنج و ربع به منزل ایشان می رسیدید و زنگ منزل را می زدید، ایشان در را باز نمی کرد. یا اینکه یک مرتبه یکی از اساتید که نام نمی برم، با آقای پایور قرار می گذارد که فلان روز برود به دفتر ایشان، اما وقتی می رود، یک نفرِ دیگر را هم با خود می برد. آقای پایور به ایشان می گوید که شما نگفته بودید که آقای فلانی هم با شما هستند! پس بفرمایید هفته‌ی بعد که تشریف آوردید، بگویید که آقای فلانی هم با شما خواهند آمد؛ بنده الآن کار دارم و نمی توانم در خدمت شما باشم! یعنی با این کار می خواست به طرف نکته ای را یاد دهد. خب این نوع تربیت در هر کسی نیست. اما آقای مشکاتیان این گونه نبود. مثلاً گاهی می اظهار داشت که علی کجایی؟ بیا ببینیمت. من هم که می خواستم بروم، چند نفر از دوستان هم می گفتند که ما هم می خواهیم مشکاتیان را ببینیم؛ بنابراین، آنان هم می آمدند. بعد هم که پرویز ما را می دید، می اظهار داشت که اسباب کشی کرده اید؟! خیلی خوش آمدید، تشریف بیاورید. ببینید، حال و هوای افراد با هم فرق می کرد. آقای پایور بسیار اهل نظم و ترتیب بود، به حدّی که پشت سر ایشان می گفتند که او ارتشی است! واقعاً هم فردی استثنایی بودند. ایشان بسیار پُرکار بود؛ شما کتاب های درسی و آموزشی یا کارهای ارکسترال ایشان را ببینید! آقای پایور شخصیت خاصی داشت و با هر شخصی هم کار نمی کرد. این را یکی از دوستان برای من تعریف کرد که وقتی برای استقبال از ایشان به فرودگاه اصفهان رفته بود، از ایشان می پرسد که چرا شما با آقای رستمیان که یک جوان است، کار کرده اید؟ (قصد تعریف از خویش را ندارم) اما آقای پایور به آن دوست بنده پاسخ داده بودند که در درجه‌ی اول برای من شخصیت و نظم و ترتیب طرف مهم می باشد. خب آقای پایور مدتی از نزدیک با من زندگی کرده بود و رفتار مرا دیده بود. من خودم هم همینطور بوده ام، اگر ساعت هشت بامداد با کارگر خانه هم قرار داشته باشم، سر ساعت در قرار حاضر می شوم.

خب، نقطه‌ی مقابل این روحیاتِ آقای پایور، روحیات پرویز مشکاتیان بود. اما او هم استثنا بود و آدم مادی نبود. امکان نداشت که پرویز مشکاتیان آلبومی را به من واگذار کند و برای آن قیمت تعیین کند. هرچه هم من می گفتم که چه مبلغی را بپردازم؟ هیچ تعیین نمی کرد و می گفت هر مبلغی که خودت می خواهی همان را بپرداز. این درحالی بود که خیلی از افراد در میانه‌ی کار دبّه می کردند و زیر قول و قرارهایشان می زدند. مثلاً اگر گفته بودیم برای فلان نوار یک میلیون بپردازیم، وسط کار می گفتند که باید یک و نیم میلیون دریافت نمایند. آقای پایور هم اصلاً اهل مادیات نبودند و محال بود که اگر مبلغی تعیین شود، آنرا یک ریال تغییر دهند. ایشان بسیار قاطع صحبت می کرد. مشکاتیان بسیار رفیق دوست بود و دوست داشت بامداد تا شب با رفیق باشد و شام و ناهار را با هم بخورند. به غیر از این، بسیار آدمِ باسواد و کتاب خوانی بود. مقاله هایی را که می نوشت باید دو سه بار می خواندیم تا ببینیم تازه چه گفته است. می گفت پنج هزار جلد کتاب خوانده است. حافظه‌ی فوق العاده ای هم داشت؛ مثلاً اگر شما برایش یک شعر راجع به ستاره می خواندید، او صد بیت درباره‌ی ستاره ها حفظ بود. خصوصیت دیگری که در کار داشت، این بود که سر تمرین برای ضبط، با نُت کار نمی کرد و جمله به جمله را خودش می زد و کسی هم حق نداشت، نُت سر تمرین بیاورد. حس و حالِ فوق العاده‌ی آهنگ هایش هم بنا بر این بود.
یعنی به هنگام ضبط آلبوم ها اصلاً از روی نُت کار نمی کردند؟
ببینید وقتی می نشستیم تمرین می کردیم، ملودیِ شعر را خودش می زد و می خواند و می گفت پیش درآمد را دفعه‌ی بعد می آورم. دفعه‌ی بعد هم که می آمد، پیش درآمد را ساخته بود و باردیگر خودش جمله به جمله پیش درآمد را می زد و بچه های گروه هم تکرار می کردند. حس و حال خوبی داشت و کارهایش دارای امضا بود. من همیشه رادیو کنارم روشن است؛ وقتی دو مضراب از نوازنده یا ارکستری را می شنوم، می فهمم که مثلاً این کارِ پرویز یاحقی است، یا بدیعی است یا این گروه پایور است یا کار مشکاتیان است. این، بدین دلیل است که این افراد در کارشان امضا داشته اند. در هنر تقلید اهمیتی ندارد؛ اگر پیش از انقلاب یک خواننده ای به رادیو می رفت و مانند گلپا می خواند، به او می گفتند که شما به درد رادیو نمی خوری، چونکه ما یک گلپا داریم. اما متأسفانه امروز همه دارند، تقلید می کنند.
شجریان می اظهار داشت که اگر صدای گلپا را داشتم، پرنده را از پرواز بازمی داشتم
حال که نام استاد اکبر گلپایگانی به میان آمد! خوب است به این هم اشاره کنم که بنده فیلمی از شما دیده ام که در منزل استاد گلپایگانی و در کنار ایشان آواز بسیار زیبایی را اجرا می کنید. خوب است که نظرتان را درباره‌ی استاد اکبر گلپایگانی هم بفرمایید.
می دانید که در اصفهان همه صدایشان خوب است!
بله؛ اصفهان اصلش معدنِ صدا است.
آفرین؛ آقای گلپا هم هفده سال فقط آواز می خواند و ترانه اجرا نمی کرد، تا اینکه در یک فیلمی بازی کرد و از آن پس ترانه هم خواند. من گلپا را دارای دو شخصیت هنری می بینم؛ یکی بازمی گردد به پیش از آن فیلم سینمایی که آوازهای بسیار خوبی خوانده و در برنامه‌ی «گل ها» هم اجراهای بسیار خوبی دارد؛ و دیگری هم مربوط می شود به دوره‌ی بعد از بازی در آن فیلم و خواندن در کافه و پی گرفتن سبک دیگری از اجرا. می دانید که گلپا با نورعلی برومند کار می کرده است. برومند به او می گوید که اگر به رادیو نروی، کاری می کنم که مجسمه ات را از طلا بسازند. اما گلپا به رادیو می رود و برای نخستین کارش هم در رادیو، همان آواز «مثنوی شور» [مستِ مستم ساقیا دستم بگیر...] را می خواند و بدین ترتیب می شود «گلپا». بهرحال آقای برومند هم می گوید من دو تا بچه‌ی سر به زیر می خواهم! پس می رود شجریان و سید نورالدین رضوی سروستانی را پیدا می کند و به آنان آموزش می دهد. البته اساتید دیگری هم نزد برومند رفته بودند. آقای مشکاتیان تعریف می کرد که برومند را دیده بوده است. لازم است که نوازنده هم ردیف آوازی را کار کند؛ چون وقتی نوازنده ردیف را با شعر کار می کند، گوشه ها بهتر در ذهنش ثبت و جایگیر می شود. برای همین مشکاتیان نزد برومند هم رفته بود. مشکاتیان همینطور می اظهار داشت که «برای فراگیری ردیف آوازی به همراه حسین علیزاده نزد آقای عبدالله دوامی هم می رفتم و خب، دوامی هم آن زمان پیر بود و او را حمام می بردیم و کارهایش را می کردیم تا یک گوشه به ما یاد بدهد.» همینطور به یاد دارم که مشکاتیان می گفت «آقای دوامی برایمان مثلاً این گوشه ی ماهور را با این شعر می خواند [استاد رستمیان به آواز شعر را می خواند]: «بخت جوان دارد آن که با تو قرین است / پیر نگردد که در بهشتِ برین است...»؛ و بعدها ما همین ملودی را به صورت ناخودآگاه در چهارمضراب هایمان به کار می بردیم.»
استاد اکبر گلپایگانی ماجرای آن آوازی که در منزل استاد گلپایگانی خوانده اید به چه صورت است؟
من با یکی از روزنامه ها گفت وگویی کرده بودم و در آنجا درباره‌ی خیلی از اهل موسیقی صحبت کرده بودم. وقتی هم که آن گفت وگوکننده که آقای قاسم زاده نام داشت، از من پرسید که نظرتان راجع به گلپا چیست، گفتم که آقای شجریان اظهار داشت که اگر صدای گلپا را داشتم، پرنده را با صدایم از پرواز بازمی داشتم. یعنی این قدر صدای گلپا جادویی بوده است. خب آقای گلپا این گفت وگوی مرا خوانده بود. پس از انتشار آن گفتگو، آقای قاسم زاده به من زنگ زد و گفت آقای گلپا گفته اند من کارهای رستمیان را شنیده ام، به او بگویید بیاید ببینمش. سال ۹۰ بود که من هم رفتم به منزل ایشان. برخی از شاگردان او هم نشسته بودند و آقای گلپایگانی گفتند که آوازی بخوانم. خب من باید آوازی می خواندم که با گلپا مناسبت داشته باشد. ایشان شعری در شور خوانده بود (خیال انگیز و جان پرور چو بوی گل سراپایی...)؛ من هم همین شعر را خواندم که به سبب اینکه در آن از گل سخن رفته، با گلپا هم تناسب داشته باشد.
چه انتخاب مناسبی! به واقع هم ایشان یکی از گل های موسیقی ما هستند.
در همان مجلس، یک آقای جوان هجده ساله ای هم بود که خیلی خوب ویلون می زد و فیلمِ آن جلسه را هم او گرفته است. بعد هم آقای گلپا اظهار داشت که یک آواز هم با ویلون این جوان بخوانم که به جز آن آواز اول، یک مرتبه هم با ویلون خواندم. آقای گلپا به من اظهار داشت که شما چند سالتان است؟ آن موقع من ۶۲ ساله بودم. ایشان اظهار داشت که صدایت خیلی خوب است و این صدا و سبک را حفظ کن. بهرحال تعریف می کرد و به آن هنرجوها هم می اظهار داشت که ببینید بَمِ صدایش چه خوب است و خلاصه از این حرف ها. بهرحال باید توجه داشت که آقای گلپا به موسیقی ما بسیار خدمت کرده و خیلی ها را خواننده کرده است. خودِ من هم مدتی تحت تاثیر ایشان بودم؛ چونکه آقای شجریان می اظهار داشت که اگر از یک خواننده تقلید کنید، به هیچ دردی نمی خورد؛ باید بروید آواز بنان، آواز گلپا، آواز ادیب خوانساری و آواز تاج را مطالعه کنید تا بتوانید خودتان را پیدا کنید. متأسفانه پس از انقلاب خیلی از بچه های خواننده تنها پیرو آقای شجریان هستند.
بله، متأسفانه همه دارند تقلید می کنند.
خب بنا بر این است که همه چیز شده خطی و یک صدایی؛ و این خوب نیست. این، درحالی است که خود آقای شجریان می اظهار داشت که از خوانندگان متعدد مانند رضاقلی میرزا ظلّی هم می خوانده است. به یاد دارم که شبی همراه با ایشان و پرویز مشکاتیان، که خدا هر دو را رحمت کند، در جایی به صورت خانوادگی میهمان بودیم و آقای شجریان هم به شدت سرما خورده بود. یک بچه‌ی حدوداً چهارده ساله در آنجا بود که بسیار به آقای شجریان علاقه داشت. این بچه یک نوار چهارگاه گذاشته بود که در آن، شجریان مانند گلپا خوانده بود و بسیار تحریر می زد. شجریان وقتی این نوار را شنید، اظهار داشت: «اینها را گوش نکنید، خوب نیست! اینها مالِ پیش از انقلابه!» آن شب به او گفتم شما برای دل این بچه یک آواز هم بخوانید و آقای شجریان هم باوجود سرما خوردگی، یک آواز بم خواند. البته خواندن در چنین وضعیتی برای من و آقای افتخاری هم اتفاق افتاده بود! بهرحال منظورم این است که شجریان هم از همه تقلید می کرد تا توانست به سبک خاصِ خود برسد. خودِ من در همان حدود سال ۶۳ که به تهران می آمدم و با آقای شجریان کار می کردم، نزد آقای حسن کسایی هم می رفتم. ایشان نی می زد و می خواند و من هم درسی را که می داد، می خواندم. بعد ایشان می اظهار داشت که حالا که داری نزد آقای شجریان آواز فرامی گیری، بخوان ببینم چه کار می کنی. من هم آوازی می خواندم و می دیدم که در بخشی از آن، آقای کسایی می اظهار داشت: «بپا! اینجای آوازت شد آواز شجریان!». من هم می گفتم که بهرحال یک جاهایی دیگر شبیه می شود و کاریش نمی گردد کرد! اما آقای کسایی می گفت تلاش کن همیشه خودت باشی. به جز این، نزد آقای اصغر بهاری هم می رفتم و خیلی از تصانیف را نزد ایشان کار کرده ام. بعضی از تصنیف هایی را که در آلبوم های قدیمی مانند «کوی جانان» خوانده ام، ایشان برایم خوانده بود.

اشاره کردید که شما و آقای افتخاری هم ناگزیر شده بودید که در وضعیت گرفتگی صدا بخوانید؛ ماجرای آن از چه قرار بوده است؟
من و آقای افتخاری بسیار با هم تمرین می کردیم. یک سال هم سیزده به در بود و همراه با خانواده ها و دوستان دور هم بودیم و در آنجا من و آقای افتخاری مدام می خواندیم؛ بطوریکه صدای هر دو نفرمان گرفت. البته به گمانم این گرفتگی صدا به سبب نوعی ویروس بود. به هر حال، به همین علت تا خرداد که هوا گرم شد، گلویمان را با پارچه می بستیم. در همان زمان آقای محمدعلی کشاورز که خدا رحمتشان کند، ما را به منزلشان در تهران دعوت نمودند. می دانید که ایشان هم اصفهانی بودند. دو برادر نوجوان هم در آنجا میهمان بودند که یکی سنتور می زد و دیگری تنبک. یکی از این دو برادر نوار مویه‌ی مرا بسیار گوش داده بود و دیگری هم نواری را از آقای افتخاری. خب ما در آن مجلس گلوهایمان را بسته بودیم، اما همه منتظر بودند که برایشان بخوانیم. آقای کشاورز اظهار داشت که این دو نوجوان ساز می زنند و شما و آقای افتخاری هم همراه با آنان برایمان بخوانید. ما گفتیم که صدایمان گرفته است و نباید در این وضعیت بخوانیم؛ حتی حرف هم نباید بزنیم، چه برسد به خواندن! اما بهرحال به عشق این دو نوجوان، هم من آن شب به صورت بم خواندم و هم افتخاری. البته می شود که در حالت سرماخوردگی شدید هم خواند، اما گلوی ما گرفتار ویروس شده بود.

کباب کوبیده ای که علیرضا افتخاری در مراسم تجلیل استاد بنان درست کرد!
بنده بارها از زبانِ بزرگانِ آواز و موسیقی اصفهان، وصف خانه‌ی مرحوم شاطر رمضان ابوطالبی را شنیده ام؛ خانه ای که محفلِ انس اهل هنر و موسیقی بوده است. درباره‌ی خانه‌ی جناب عالی در اصفهان هم مطالبی خوانده ام که گویای آنست که آن خانه هم مجمعِ اهل موسیقی بوده و خیلی از بزرگان موسیقی ما به خانه‌ی پُرخاطره‌ی شما می آمده اند و در آنجا به اجراهای خاطره انگیزی می پرداخته اند. کمی هم درباره‌ی فضا و حال و هوای خانه تان در اصفهان بفرمایید.
به غیر از آقای حسین علیزاده و آقای محمدرضا لطفی که در آن سال ها در ایران نبودند (علیزاده به ایتالیا رفته بود و لطفی هم در آمریکا حضور داشت)، تمام بزرگان و برجستگان موسیقی به منزل ما آمده بودند؛ بزرگانی مانند آقایان حسین دهلوی، فرامرز پایور، پرویز مشکاتیان، محمدرضا شجریان، محمد موسوی، داریوش پیرنیاکان، مسعود شناسا، محمدعلی کیانی نژاد، محمدجلیل عندلیبی، رضا شفیعیان و ناصر فرهنگفر. این بزرگان وقتی به اصفهان سفر می کردند، اغلب به منزل ما هم می آمدند. حتی آقای پایور در منزل ما یک اتاق مخصوص به خود داشتند که معروف بود به «اتاق آقای پایور». یا آقای شجریان هم که همراه با خانواده به اصفهان می آمدند، یک هفته در منزل ما می ماندند و ایشان هم اتاق داشتند. حتی در سال ۱۳۶۳ هم جشن تولد آقای شجریان (اول مهر) در منزل ما برگزار شد که یادم هست ما سی شهریور برایشان تولد گرفتیم و ایشان بامداد فردایش با عجله بلند شدند و گفتند باید بروم تهران، چون ساعت پنج بعدازظهر هم قرار بود در خانه‌ی خودشان برایشان تولد بگیرند. به جز اینها، مراسم تجلیل از آقای صبا هم در منزل ما بود که خانم صبا هم آمده بودند. مراسم تجلیل آقای بنان هم در خرداد ۶۵ با حضور سیصد نفر میهمان در منزل آقای محبّی برگزار شده بود.

حسین فرهادپور مو را از ماست بیرون می کشید
یکی از هنرمندانِ توانمند موسیقی ما که سال ها است به رحمت حق پیوسته و کمتر از ایشان یادی می شود، مرحوم استاد حسین فرهادپور، آهنگساز، تنظیم کننده و نوازنده‌ی ویلون و قیچک است. شما در چندین آلبوم با مرحوم فرهادپور همکاری داشته اید. به جهت اینکه یاد ایشان هم تازه شود، کمی هم از استاد فرهادپور بگویید.
حسین فرهادپور بسیار آدم خوش مشرب و از نظر اخلاقی هم فوق العاده بود. هیچ وقت هم از نظر مالی با او مشکلی نداشتیم. در نوار «چهارباغ» ایشان هم ناظر ضبط بوده و هم ویلون و قیچک نواخته است. خودِ آقای پایور اگر می خواست موقع ضبط بنشیند و کار را گوش کند، خسته می شد؛ بنا بر این در استودیو قدم می زد. اما آقای فرهادپور واقعاً مو را از ماست می گرفت و همکاری با او برای من به اندازه‌ی حضور در دانشگاه ارزش داشت. چهارباغ نخستین کار جدّی و حرفه ای من در خوانندگی بود که داشتم آنرا در استودیو زیر نظر حسین فرهادپور ضبط می کردم. من قبل از آلبوم چهارباغ هم در رادیو اصفهان گه گاه خوانده بودم، اما این تفاوت داشت با این که بخواهم در استودیو زیر نظر یک گوش مسلح همچون آقای پایور یا آقای فرهادپور بخوانم. تا خواننده به استودیو نرود، متوجه نمی گردد که مشکلات کار کجا است. ویلونیست ها باید گوش موسیقایی بسیار قوی داشته باشند و حسین فرهادپور هم گوشی بسیار قوی داشت.
استاد حسین فرهادپور او در ارکستر آقای پایور همواره حضور داشت. وقتی من شروع می کردم به خواندن تصنیف ها، باور کن که گاه حتی نُت های دولاچنگ و سه لاچنگ را هم ایراد می گرفت؛ درحدی که آقای پایور می اظهار داشت که «آقا به خواننده این قدر سه لاچنگ و چهارلاچنگ را ایراد نگیر! ببین حسّ کارش چطوری است، اگر حسّش خوب است، دیگر ایراد نگیرید.» من در ضبط آلبوم دومم، یعنی «مویه» هم با آقای فرهادپور همکاری داشتم. در این آلبوم، به جز آن قطعه‌ی «امان از این دل» که تنظیمِ خود آقای پایور بود، تنظیم بقیه‌ی قطعه ها را آقای دلنوازی انجام داده بود و چون ایشان در آن زمان جوان بود و تجربه‌ی کمتری داشت، آقای پایور گفتند که آقای فرهادپور هم باید بر ضبط نظارت کند. به جز این، در آلبوم «شد خزان» هم آقای فرهادپور ناظر ضبط بود. اما آهنگ های «یوسف کنعان» را که ساختم، آقای پایور گفت آنرا فقط به آقای فرهادپور بدهم تنظیم کند. الحق هم که تنظیم های ایشان فوق العاده است. تنظیم آلبوم «واله و شیدا» را هم آقای فرهادپور انجام داده است. در «بامدادان» هم که تصنیف هایش را آقای بهاری به من داده بود، حسین فرهادپور تنظیم کننده است و یکی از آهنگ ها را هم خودِ او ساخته است.
حرف زدن ایرج هم مانند آوازخواندنِ او است
یکی از بحث هایی که در دهه ها و سالهای اخیر در آواز مطرح شده و موافقان و مخالفان بسیاری هم دارد، مبحث «صداسازی در آواز» است. دوست دارم، دیدگاه شما را هم که یکی از خوانندگان نامدار موسیقی ما هستید، در این زمینه بدانم.
ببینید، صداسازی بد نیست، اما به شرطی که همه در یک قالب نیفتیم. شما وقتی الآن به رادیو گوش می کنید، متوجه می شوید که صداها همه شبیه به هم هستند؛ مخصوصاً کسانی که شاگردِ آقای نوربخش هستند. گویا ایشان مدتی صداسازی را نزد آقای شجریان کار کرده است. عقیده‌ی من این است که همایون شجریان، چون پسرِ آقای شجریان است، هر کاری بکند حق دارد که بخواهد به جای پدرش بنشیند؛ اما اگر قرار باشد همه بیایند و با صداسازی بخواهند صدایشان را شبیه به آقای شجریان بکنند، اتفاق خوبی نخواهد بود. به یاد دارم که با آقای افتخاری و علی اصغر شاهزیدی بامداد ها ساعت پنج بامداد به کوه می رفتیم. درحالی که به صورت معمول سفارش شده که خواننده تا دو ساعت بعد از بیدار شدن از خواب، نخواند، ما بامداد بسیار زود در کوه شعر می خواندیم و تحریر می زدیم؛ و این کار، خودش صداسازی بود.
در کنار استادان علیرضا افتخاری و محمدرضا شجریان من سال ۱۳۶۸ از اصفهان به تهران می آمدم تا در کلاس حسین علیزاده شرکت کنم. آقای علیزاده از خارج برگشته بود و به دوستان گفته بود که می خواهیم آلبومی کار نماییم با عنوان «نوبانگ کهن»؛ پس دور هم جمع شویم تا سلفژ و نظریه موسیقی کارکنیم. این کلاس ها ساعت پنج بعدازظهر در زیرزمین منزل آقای علیزاده برگزار می شد. آقای علیزاده خودش سلفژ و نظریه درس می داد و آقای هوشنگ ابتهاج هم تلفیق شعر و موسیقی و افاعیل عروضی را کار می کرد. وقتی آقای پایور شنید که من به این کلاس می روم، به من اظهار داشت که وقتی شما تصنیف می خوانی، چون داری روی نُت می خوانی، در اصل داری سلفژ می کنی؛ پس چندان نیاز نیست که جداگانه سلفژ کنی. البته این را بگویم که من وقتی حدود هفده ساله بودم، سلفژ را نزد آقای جوهری که در اصفهان پیانو می زد، کار کرده بودم. سلفژ دراصل برای این است که نُت ها در حنجره‌ی خواننده ذخیره شود و فالش نخواند. دیگر کارکرد سلفژ هم تقویت صدا است؛ و این خیلی خوب است. خودِ آقای شجریان هم این کار را کرده و دیگران هم این تقویت صدا را انجام می دهند، اما اگر این کار در قالبِ شبیه کردن صدا به این خواننده و آن خواننده باشد، من این کار را نمی پسندم. شما به شاگردانِ سید رحیم اصفهانی توجه کنید؛ طاهرزاده، ادیب خوانساری، تاج اصفهانی و حبیب شاطرحاجی همگی شاگردان سید رحیم بوده اند، اما هر یک سبکِ خاص خویش را دارند. اینکه اشاره کردم که آقای شجریان می گفت باید کار خوانندگان متعدد را مطالعه کرد، برای همین است که شخص دارای سبک شود و خودش را پیدا کند. در گذشته یکی از کارهای مهمِ ما تمرین تحریر بود، تحریر در اوج و بم؛ و بدین ترتیب صدا راحت از حنجره بیرون می آمد و تقلیدی در کار نبود. این را هم بد نیست بگویم؛ به یاد دارم که یک مرتبه آقای حسین خواجه امیری تلفن زده بود و داشتیم با هم تلفنی درباره‌ی یک آلبوم ایشان که می خواست آنرا منتشر نماییم، صحبت می کردیم. در همان حالت که ایشان تلفنی صحبت می کرد، من احساس کردم که انگار دارد می خواند؛ منظورم این است که تُنِ صدای او همان موسیقیِ آوازی ایرج را به گوش من می رساند. گلپا و خیلی از خوانندگان بزرگ ما هم همینطور هستند. این بسیار مهم می باشد که تُنالیته‌ی صدای خواننده به تُنِ صدایش هنگام صحبت کردن نزدیک باشد.
آنچه می ماند، کارِ هنری بااصالت است
جناب استاد، شما به جز حضور فعال در عرصه‌ی خوانندگی، در حوزه‌ی تدریس آواز هم فعال بوده اید و از مدرسان نامدار آواز ایرانی به شمار می آیید. باتوجه به سال ها تجربه‌ی آموزش آواز به هنرجویان گوناگون، می خواهم بدانم که به نظر شما در این روزگار تا چه حد میتوان به هنرجویان آواز امیدوار بود که از میان آنان افرادِ توانمندی برآیند؟
ببینید، کارِ موسیقی به عشق و علاقه و پشتکار نیاز دارد. شاید بیشتر از دویست نفر در تهران و اصفهان برای آموزش آواز نزد من آمده اند و رفته اند؛ اما گرچه چند نفری از آنان مانند آقایان محمدی، رضایی و مولانا حتی آلبوم هم منتشر نموده اند، من در بین آنان پشتکار جدّی ندیده ام. به جز این، وقتی به خوانندگان جوان و سرشناس موسیقی ما هم نگاه می نماییم، می بینیم که بعضی از آنان مانند آقای سینا سرلک رفته اند و موسیقی پاپ می خوانند. این را نمونه گفتم و از دیگران نام نمی برم. آن زمان به خود آقای افتخاری هم گفتم که شما این آهنگ های پاپ را نخوان؛ مثلاً محمد اصفهانی هم پاپ را خوب می خواند، اما به آقای افتخاری گفتم که شما باید راهِ خودتان را بروید. آقای شجریان هم همین را به ایشان می گفت، اما آقای افتخاری گوش نمی داد. خب ماندگاری در چیست؟ به قول آقای شجریان گوهر درون اهمیت دارد و مهم این است که فرد در کار هنری نگاهش به پول و مادیات نباشد. من اگر در شغلِ پیشینم می ماندم، وضعیت مالیم بسیار بهتر از امروز بود، اما سرمایه ام را در کار فرهنگی هزینه کرده ام. اگر یک آلبوم پاپ تولید می کردم، فروش آن برابر بود با کلِ فروش این آثار آموزشی و غیره که تولید کرده ام؛ اما هیچگاه این کار را نکردم، چونکه معتقدم که پول می آید و می رود و آنچه می ماند، همین کار هنری بااصالت است. این کارهایی را که من در شرکت چهارباغ تولید کرده ام، در اصل می بایست وزارت ارشاد انجام دهد.
آثاری که شما از استادان موسیقی ایران در شرکت چهارباغ تولید و منتشر نموده اید، به راستی یک میراث بسیار گرانبها برای موسیقی ایرانی به شمار می آید.
البته شرکت ماهور هم در این عرصه بد کار نکرده است؛ اما شما اگر به آثاری که ما در چهارباغ منتشر نموده ایم نگاه کنید، می بینید که از بزرگانی چون آقای شهناز بیست کار تولید کرده ایم، از آقای بهاری حدود ۱۰ کار، از آقایان همایون خرّم و کیوان ساکت حدود هفت هشت کار، از پرویز مشکاتیان بیست کار، از آقای صبا و طاهرزاده و آقای ذوالفنون هم تعدادی کار منتشر نموده ایم و از آقای پایور هم که تعداد زیادی کار تولید کرده ایم. منظورم این است که آثار برجستگان موسیقی همه در چهارباغ انتشار یافته است و همین برای من کافی است.



منبع:

1399/12/23
12:00:13
0.0 / 5
923
تگهای خبر: آموزش , آهنگ , آهنگساز , آواز
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب
نظر شما در مورد این مطلب
نام:
ایمیل:
نظر:
سوال:
= ۹ بعلاوه ۱
آبی طرح ، گرافیک و طراحی

آبی طرح

گرافیک و طراحی

abitarh.ir - حقوق مادی و معنوی سایت آبی طرح محفوظ است