فرشچیان هنرمندی که سنت و مدرنیته را در جان نگارگری ایران هضم کرد
آبی طرح: در پی درگذشت استاد محمود فرشچیان، چهره ماندگار نگارگری معاصر، رضا میرمبین در گفتگویی از خاصیت های فرمی و محتوایی آثار این هنرمند بزرگ، نقش وی در معرفی نگارگری ایرانی به جهان و نگاه منحصربه فردش به سنت و مدرنیته سخن گفت.
ریحانه اسکندری: صبح امروز، ۱۸ مرداد ماه هنر ایران، یکی از ستون های خویش را از دست داد. استاد محمود فرشچیان، نگارگر افسانه ای و خالق تصاویری که جان و روح ایرانی را بر بوم جاودانه کرده بود، در ۹۵ سالگی در آمریکا چشم از جهان فروبست.
مردی که هر خط قلم مویش قصه ای از عشق، ایمان و اسطوره می گفت، حالا خود به افسانه پیوسته است. آثار او از «ظهر عاشورا» تا «ضامن آهو» نه فقط در حافظه بصری یک ملت، که در عمق ناخودآگاه فرهنگی ما جا خوش کرده اند.
گفت و گوی ما با رضا میرمبین، مدرس دانشگاه و پژوهشگر هنرهای سنتی تلاشی است برای مرور جایگاه فرشچیان در تاریخ هنر و خوانشی تازه از میراثی که او بر جای گذاشت.
در جواب این پرسش که چه خصوصیت های برجسته ای در آثار استاد فرشچیان وجود داشت که آنها را از دیگر آثار متمایز می کند، میرمبین اظهار داشت: «مباحث مربوط به استاد فرشچیان را می توان به دو بخش فرمی و محتوایی تقسیم بندی کرد. هر دو مورد در اقبال جامعه به آثار ایشان مؤثر بوده است. در حوزه فرمی، استاد سرشناس ما خیلی از اسلوب های گذشته را شکستند. با وجود اینکه ایشان را در حیطه نگارگران طبقه بندی می کنند، خیلی از مواردی که می توان در نگارگری سنتی قلمداد کرد، در آثار استاد فرشچیان صدق نمی نماید. به عنوان نمونه، ایشان در خیلی از آثارشان قلم گیری انجام نمی دهند و مرزهای بین فیگورها و اشکال مختلف مستقیماً توسط رنگ به وجود می آید. در حالیکه در نگارگری سنتی، آن چه ما به آن «نگارگری» می گوییم، قلم گیری وجود دارد و خط یک عنصر مستقل محسوب می شود؛ بگونه ای که حتی می توان بدون استفاده از رنگ، صرفا با خط، طرح را ایجاد کرد؛ مانند سیاه قلم، سفیدقلم و دیگر شیوه ها.»
رضا میرمبین او افزود: «ا یکی از بزرگ ترین کارهایی که استاد فرشچیان انجام دادند این بود که از اسالیب گذشته، بدون اینکه آنها را بشکنند و کنار بگذارند، تعریف نوین و دیدی تازه در اختیارمان گذاشتند. مساله دیگر در بُعد فرمی، استفاده ایشان از رنگ های روز و مدرن در نگارگری است. این امر امکانات بسیاری را برای ایشان به همراه آورد، چونکه رنگ های جدید هم به لحاظ لطافت و هم به لحاظ ماندگاری و امکان استفاده بلند مدت روی بوم، مزایای فراوانی نسبت به گذشته داشت. این مساله به استاد امکان داد بازی رنگ و نور را بیشتر از پیش در آثارشان نشان دهند. نکته قابل توجه دیگر، مدیریت فوق العاده استاد فرشچیان بر نور در آثارشان است. نور در آثار ایشان غلبه قابل ملاحظه ای دارد.»
او سپس به بعد محتوایی آثار پرداخت و اضافه کرد: «در زمینه محتوایی، آثار استاد فرشچیان به غایت متنوع اند. شما می توانید از داستان هایی که در ادبیات ما وجود دارد و حتی به قبل از اسلام بازمی گردد، مانند داستان شیرین و فرهاد، تا روایات مذهبی همچون «ضامن آهو»، «ظهر عاشورا»، «عید غدیر» و «معراج» را در آثار ایشان بیابید. این گستردگی در انتخاب سوژه سبب شد تقریبا تمامی اقشار جامعه بتوانند با آثار ایشان ارتباط برقرار کنند.»
در ادامه، در رابطه با چگونگی پیوند میان مدرنیته و سنت در آثار فرشچیان پرسیدیم. میرمبین اظهار داشت: «در واقع نمی توان اظهار داشت که ایشان پیوندی ایجاد کردند. استاد فرشچیان هر دو عنصر سنت و مدرنیته را درک کرده، در وجود خود هضم کردند و تجلی جدیدی را عرضه دادند. این طور نیست که بتوانیم بگوییم بخشی از اثر سنتی است و بخش دیگر مدرن. ایشان با فهم دقیق و صحیح از سنت و هنر مدرن و همینطور با استفاده کامل از ابزار مادی روز، بخصوص رنگ های جدید، توانستند آفرینشی کاملا نو رقم بزنند. این نتیجه، حاصل یک ترکیب ساده نیست؛ بلکه حاصل هضم و آفرینش است.»
محمود فرشچیان این استاد دانشگاه در جواب پرسشی در رابطه با جایگاه استاد فرشچیان در هنر جهانی و معاصر، توضیح داد: «اگر بخواهیم به عینیت و حقیقت دقت کنیم، باید بگوییم که در واقع، نگارگری ایران و حتی هنر ایران در دوره ما، استاد فرشچیان بوده است. نام ایشان شهرت تبلیغی بسیار زیادی در جهان داشت و در کشورهای مختلف شناخته شده بود. جدا از بحث های فنی که منتقدان در رابطه با آثار ایشان مطرح می کنند، به لحاظ معرفی هنر ایرانی و بخصوص نگارگری ایرانی در جهان، ایشان بیشترین سهم را در دوره معاصر داشته اند.»
به طور خلاصه، آثار او از «ظهر عاشورا» تا «ضامن آهو» نه فقط در حافظه بصری یک ملت، که در عمق ناخودآگاه فرهنگی ما جا خوش کرده اند. این امر امکانات بسیاری را برای ایشان بهمراه آورد، چراکه رنگ های جدید هم به لحاظ لطافت و هم به لحاظ ماندگاری و امکان استفاده دراز مدت روی بوم، مزایای فراوانی نسبت به گذشته داشت. این نتیجه، حاصل یک ترکیب ساده نیست؛ بلکه حاصل هضم و آفرینش است.» محمود فرشچیان این استاد دانشگاه در جواب پرسشی در ارتباط با جایگاه استاد فرشچیان در هنر جهانی و معاصر، توضیح داد: «اگر بخواهیم به عینیت و حقیقت دقت نماییم، باید بگوییم که براستی، نگارگری ایران و حتی هنر ایران در دوره ما، استاد فرشچیان بوده است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب