رمضان و آیین های نمایشی اش (۹)؛
عرض ارادت و تجدید پیمان با امیرمومنان در حیدری خوانی
آبی طرح: لیالی ضربت خوردن و شهادت حضرت علی (ع) و تلاقی آن با شب های قدر، یکی از برجسته ترین رفتارهای مذهبی ایرانیان روزه دار در ماه مبارک رمضان است که تجلی آنرا در آیین «حیدری خوانی» می توان رصد کرد.
تاریخ، پیشینه و به بیان ساده تر اگر نگوییم عامیانه تر، سن و سال آئین و کنش های آیین مند با کتاب قطور تاریخ تمدن بشر یکسان و هم تراز است. در حقیقت در طول شکل گیری و تکوینِ فرهنگ و تمدن بشر از اولین گام های پیمایش مسیر توسعه و پیشرفت، خرده فرهنگ ها و در ادامه کنش های فرهنگی و رفتارهای آیینی، بخشی جدایی ناپذیر از نحوه زیست و زندگی انسان در تواتر تاریخ بوده است.
با شکل گیری مفهوم پژوهش و جایگاه نگاه های علمی و آکادمیک در حوزه شکل گیری و تکوین مفهوم فرهنگ و تمدن که یکی از اصلی ترین انگاره های آن بر مفهوم دین استوار است، ثابت شده شکل گیری رفتارهای آئینی و کنش مند دینی ریشه ای عمیق در اولین گام های بشر در حوزه شکل دهی فرهنگ و تمدن در قالب خرده فرهنگ های آیینی داشته است.
به همین سبب با ظهور و بروز ادیان و آموزه های خداوند در قالب وحی و سخنان رسولان هدایت بخشش برای تبیین مسیر سعادت و رستگاری انسان ها، در بیشتر مناسک دینی، شاهد رفتار آئین مند از طرف مردمان دین باور در طول تاریخ بشر بوده ایم.
ایران بعنوان یکی از کشورهای شکل دهنده تمدن جهانی دارای یکی از غنی ترین رفتارهای آیین مند در تمامی مناسبت های ملی و مذهبی است. حتی قبل از شکل گیری مفاهیم ملی و مذهبی، با مداقه در رفتارها و کنش های منطبق با نحوه زیست نیاکان و پیشینیان مان در این سرزمین پهناور و گسترده خصوصاً در رابطه با مفهوم طبیعت و ستایش پروردگار شاهد کنش های آیینی و شکل گیری خرده فرهنگ های آیین مند بودیم.
به گونه ای که در گران سنگ ترین کتاب های تاریخ تمدن جهان نیز می توان ریشه رفتارهای آیینی بیش از پنج هزار ساله (تا ۶ هزار سال) را در رفتار ایرانیان آیین مند به خوبی رصد کرد.
تطبیق آیین ها و رفتارهای آیین مند ایرانیان همزمان با پذیرش اسلام
هم زمان با ورود اسلام و پذیرش این دین هدایتگر و مبین توسط ایرانیان، خیلی از رفتارهای آئینی با رویکرد مذهبی راه خودرا به سمت باورها و بنیان های آداب، رسوم و شعائر دین مبین اسلام در زیست ایرانیان باز کرد. به شکلی که غنی ترین تجلی آن رفتارهای آیینی را می توان در دو ماه محرم و رمضان بعنوان ماه های بسیار مهم برای مسلمانان و شیعیان به خوبی مشاهده کرد.
رمضان ۱۴۰۰ خورشیدی مطابق با (۱۴۴۲ قمری) دومین سالی است که ایرانیان همسو با تمام مسلمانان سراسر جهان روزه خودرا در سایه ویروس لجوج، سمج و مرگ بار کرونا به افطار می رسانند. این بحران، بخش مهمی از رفتارهای آیینی مردمان مسلمان ایران زمین در این ماه را دست خوش تغییر نمود.
شاید مهم ترین آنها آیین های در رابطه با پهن کردن سفره های نذری و سفره های افطاری برای اقوام، خانواده، دوستان و نیازمندان است. همین طور مفهوم صله رحم نیز در سایه قرنطینه خانگی، فصلی دیگر از آئین های ایرانیان باورمند به سیر و سلوک عارفانه ماه صیام را تغییر داد.
اما تعدد و تکثر و آئین های در رابطه با ماه رمضان آن چنان زیاد است که با فروکاست برخی از آنها شاهد پررنگ شدن برخی دیگر هستیم و از آن برخی دیگر که در سلسله گزارش هایی در روزهای ماه مبارک رمضان به بازتاب آنها می پردازیم به آن دست از رفتارهای آئینی اختصاص دارد که این روزها در سایه خانه نشینی و قرنطینه خانگی می تواند خود رهیافتی برای بهره بردن از فرصت و زمانی باشد که مؤمنان روزه دار این دفعه فصلی از لحظات و دقایق حاضر در منزل خود و پای سفره های سحری و افطار را با همان کنش های آئین مندی گره بزنند که قبل از این پدران و مادران و نیاکانمان بر آن نمط استوار بودند.
پس در این سلسله گزارش ها در کنار رصد آئین ها به بازتاب آن دسته از آیین های نمایشی ماه رمضان خواهیم پرداخت که امکان انجام آن، امروز نیز توسط خانواده ها در محیط خانوادگی شان مقدور باشد.
«حیدری خوانی» تجلی آیینی و نمایشی با اقتباس از کتاب «حمله حیدری»
یکی از جذاب ترین رفتارهای آیینی و نمایشی مردمان لر، برگزاری مراسم حیدری خوانی در شب های قدر خصوصاً در شب های ضربت خوردن و شهادت مولای متقیان حضرت علی(ع) توسط افراد متدین و مورد احترام هر محل و منطقه است که با استناد به کتاب حمله حیدری خوانده و برای حاضران در جمع اجرا می شود.
در مقدمه کتاب حمله حیدری به قلم راجی کرمانی درباره این منظومه آمده است: «حمله حیدری، مجموعه اشعاری درباره زندگی پیامبر(ص) و نبردهای حضرت علی(ع) که حاوی شعرهای سروده شده از اواخر قرن نهم تا اوایل قرن چهاردهم هجری قمری است. مشهورترین آثار نگاشته شده دراین زمینه، منظومه های «باذل مشهدی»، «راجی کرمانی» و «صهبای آشتیانی» است.
موضوع منظومه حمله حیدری راجی کرمانی تاریخ صدر اسلام است که در آن به زندگانی پیامبر(ص) و نبردهای آن حضرت با مخالفان دین اسلام اشاره کرده و سپس به موضوع اصلی منظومه، یعنی نبردهای حضرت علی (ع) با مشرکان و منافقان پرداخته است. وی ضمن توصیف حوادث زمان پیامبر و امیرمؤمنان، حوادث کربلا را نیز به تناسب موضوع وصف کرده است.
منظومه حمله حیدری یک مقدمه در «وصف آفرینش و ساقی نامه و تولد حضرت امیر» دارد و واقعه بدر کبرا؛ داستان غزوه احد؛ غزوه احزاب؛ غزوه خیبر؛ فتح مکه؛ شروع داستان حجة الوداع؛ بر مسند خلافت استقرار یافتن امیرمؤمنان(ع) اسامی هفت فصل این کتاب را شامل می شوند.
حیدری خوانی بعنوان یکی از برترین، اثربخش ترین و متفاوت ترین رفتارهای آیینی-نمایشی مردمان لر، هنوز هم در استان لرستان توسط متخصصان و هنرمندان این امر اجرا می شود و بعنوان یکی از میراث ناملموس ایران به ثبت رسیده است.
منبع: abitarh.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب